2011-05-10, 7:59 AM | |||||||||||||||||||||||||||||
ლაზები ეთნოგენეზისი, ენა, განსახლება თანამედროვე
ლაზების (იგივე ჭანების) წარმოშობა მჭიდროდ არის დაკავშირებული
ლეგენდარული კოლხეთის სამეფოსთან, რომელიც ცივილიზებულმა კაცობრიობამ კოლხი
აიეტის, მედეასა და ბერძენი იაზონის შესახებ არსებული მითებიდან გაიცნო.
ისტორიულ კოლხეთის სამეფოში ძირითად მოსახლეობას წარმოადგენდა ქართველური
მოდგმის ორი ურთიერთმონათესავე ტომი - ლაზ-ჭანები და მაგრალ-მაკრონები
(მეგრელები). საერთოქართველური ფუძე-ენა ქართული ლაზურ-მეგრული სვანური ლაზური ეთნონიმები ლაზი და ჭანი საუკუნეების
მანძილზე ურთიერთმონაცვლეობდა; მიუხედავად იმისა, რომ ეს ორი სიტყვა დღეს
ერთმანეთის ტოლფასია. ისტორიულად ტერმინ ჭანს უფრო ვიწრო მნიშვნელობა უნდა
ჰქონოდა, თავდაპირველად ჭანი მიემართებოდა მთაში მცხოვრებ ლაზს, ანუ ჭანი =
მთიელი ლაზი.
სულ 1965 წლის შემდეგ თურქეთის რესპუბლიკის სტატისტიკური ორგანოებისთვის დამახასიათებელი მეორე ენის აღნუსხვის პრაქტიკა აიკრძალა, რაც აძნელებს ლაზურენოვანი მოსახლეობის ზუსტი რაოდენობის დადგენას, მაგრამ, თუ ავიღებთ ლაზური მოსახლეობის 1965 წლის საერთო რაოდენობას (85,1 ათასი) და მოვახდენთ მის ექსტრაპოლაციას თურქეთის მოსახლეობის მატების საშუალო კოეფიციენტის გამოყენებით, 40 წლის შემდეგ ლაზურენოვანი მოსახლეობის საერთო რაოდენობა, ალბათ, ნახევარმილიონიან ზღვარს მიუახლოვდებოდა. ისტორია, რელიგია, კულტურა
ლაზური
სახელმწიფოს პოლიტიკურ-საზოგადოებრივი ცხოვრების სათავეში იდგა მეფე
(ლაზურად მაფა), რომელსაც ირჩევდნენ მემკვიდრეობით. ადრე შუა საუკუნეებში
ლაზიკის მეფეს ამტკიცებდა ბიზანტიის კეისარი, მაგრამ ლაზიკა ბიზანტიას არც
ხარკს უხდიდა და არც ჯარს უგზავნიდა. ლაზეთის მეფე ვალდებული იყო მხოლოდ
ჩრდილოეთის საზღვრები გაემაგრებინა და მტრებისგან დაეცვა ბიზანტიის
სამფლობელო. დამპყრობლებთან ბრძოლაში, ბრძნული,
მომგებიანი პოლიტიკის გატარებაში თავი ისახელეს ლაზთა მეფეებმა: წათე I,
წათე II, გუბაზი, ოფსიტე...
წინააღმდეგობის ფრონტი ლაზეთში 1820-იან
წლებამდე გაგრძელდა, მაგრამ ამ დროისთვის ოსმალეთის მთავრობამ ლაზი
მთავრების მედგარი წინააღმდეგობა გასტეხა და იავარჰყო მათი თავისუფლება. 1910 წელს ამის საპასუხოდ ლაზებმა აბდულაჰ
აშიქ ჰასანოღლუს ხელმძღვანელობითა და ინიციატივით შეადგინეს წერილი
სწავლა-განათლების ქართულ ენაზე შემოღების მოთხოვნით, რასაც ქართული
საზოგადოება დიდი მხარდაჭერით შეხვდა, მასწავლებლებიც მზად იყვნენ ლაზეთში
სამუშაოდ, მაგრამ ლაზთა ამ სამომავლო წამოწყებას 1914 წელს დაწყებულმა
პირველმა მსოფლიო ომმა შეუშალა ხელი. ბრესტის ზავის შედეგად ლაზეთი
თანამედროვე თურქეთის რესპუბლიკის შემადგენლობაში აღმოჩნდა. ლაზური
სამონასტრო კომპლექსი სუმ(ა)ლა "სამება" დღესაც განაცვიფრებს მნახველს
თავისი გრანდიოზულობით. აქ უკანასკნელ ხანებამდე მოღვაწეობდნენ ქრისტიანი
ბერები.
ძველი ბერძენი ისტორიკოსები იმასაც
სწერენ, რომ ლაზებს ჰქონდათ განსაკუთრებული სახეობის დამწერლობა, რასაც
კირბ-ებს უწოდებდნენ. ამგვარი აზრი არ უნდა იყოს საფუძველს მოკლებული,
ვინაიდან ლაზურის ახლომონათესავე ქართულ ენაში კეფი სიტყვა წიგნის ფურცელს
აღნიშნავს, შეადარეთ ლაზურთან - კირბი: ქართ. კეფი. სხვათა შორის, ევროპულ
ენებში გავრცელებულ card / carte ტიპის სიტყვებს ლაზური ქარტ-ალ-ი "წიგნი,
წერილი" უნდა ჰქონდეს საფუძვლად, შდრ. ძვ. ქართ. ქარტა "ქაღალდი". ასევე
მონთ "სასულიერო სკოლის მსმენელი" ტერმინი ძველ სამწერლო სომხურში
ლაზურიდან შევიდა, შეადარეთ ლაზ. მონთა "მოზარდი, შვილი", ლაზური ჩანს
ძველი სომხური ჭაჰრ "საწერი" სიტყვაც, რასაც ლაზური ჭარ - "წერა" ძირი
დაედო საფუძვლად.
ლაზთა ეკონომიკურ კეთილდღეობას უხსოვარი
დროიდან ნაოსნობა და გემთმშენებლობა უწყობდა ხელს. შემთხვევითი ფაქტი ისიც
არ გახლავთ, რომ მე-19 საუკუნის ოსმალეთის ფლოტის თითქმის ნახევარს ლაზი
მეზღვაურები შეადგენდნენ. უძირითადესი საქმიანობა - მეთევზეობა ასახულია
ლაზურ ცეკვებშიც, კერძოდ, საცეკვაო ილეთებში, მეზღვაურისთვის
დამახასიათებელი მოძრაობები, მიხვრა-მოხვრა...
სამწუხაროდ, ეს არ იყო ერთადერთი აკრძალვა
ლაზების მიმართ. 1931 წლიდან თურქეთის ხელისუფლებამ, როგორც სხვა ხალხებს,
ასევე ლაზებსაც ლაზური გვარების ტარება აუკრძალა. არადა, გვარ-სახელები
ლაზური კულტურის განუყოფელი ნაწილია. ლაზებში გავრცელებული იყო თავადური
გვარები: ზუმბაია და მანელიში - მაკრიალსა და ლიმანში; ჟორდანია - ქისეში,
პერონითსა და არქაბეში; შალიკაშვილი - სუნდურაში; ბალთაშვილი - ბილევსა და
ათინას შორის; პოტურია - კაპისარაში. სხვა გვარებიდან აღსანიშნავია, რომ
თანთუში მოგვიანებით გადაკეთდა თანთ-ოღლად, ჩებიში - ჩებ-ოღლად, სოფიში -
სოფ-ოღლად, მარგია - მარგოღლად, პაპასქირი - პაპ-ოღლად და ა.შ. ბევრ ლაზს
თავისი გვარი დღემდე ახსოვს. მიუხედავად იმისა, რომ თანამედროვე თურქეთის რესპუბლიკა გამოირჩევა დემოკრატიზაციის შეუქცევადი პროცესებით და ისწრაფვის ევროკავშირისკენ, ქვეყანაში არ გამოდის არც ერთი პერიოდული ლაზური გაზეთი; არ არის ლაზური სკოლა, რაც აჩქარებს ლაზური მოსახლეობის ასიმილაციას - გათურქებას. ის ფაქტი, რომ თურქეთის რესპუბლიკაში საშუალო განათლების მიღება მხოლოდ თურქულ ენაზეა შესაძლებელი, ლაზურს უპირატესად სოფლის ენად აქცევს. ასეთ პირობებში ყოვლად აუხსნელია სტამბოლსა და ანკარაში სომხური და ბერძნული სკოლების გვერდით ლაზური სკოლების არ არსებობა. ახალგაზრდობა სომხურად და ბერძნულად მეზობელ ქვეყნებშიც ადვილად მიიღებენ განათლებას, რასაც ვერ ვიტყვით ლაზებზე. ლაზები დღეს თავიანთ ტერიტორიაზე, საკუთარ ქალაქებსა და სოფლებში ვერ იღებენ მშობლიურ ენაზე განათლებას. არადა მათ სხვა სამშობლო დედამიწის ზურგზე არ გააჩნიათ, ლაზეთია მათი სამშობლო, რომელიც დღეს მთლიანად თურქეთს ეკუთვნის. და თუ შესაძლებელია ბერძნული და სომხური სკოლების ფუნქციონირება თურქეთში, ეს მით უფრო უპრიანია ლაზურის შემთხვევაში, რომელიც (ლაზური მეტყველება საკუთრივ ლაზებთან ერთად) გადაშენების პირასაა. ამასთან დაკავშირებით გერმანიაში მოღვაწე (1997 წლიდან) ლაზების კავშირმა ერთ დროს მეტად საყურადღებო პოლიტიკური განცხადება გააკეთა, სადაც ისინი ითხოვდნენ თურქეთის ხელისუფლების მიერ ხელმოწერილი ლოზანის ხელშეკრულების 39-ე მუხლის რეალურად ფუნქციონირებას, რომლის შესაბამისად არამარტო მუსლიმებს, არამედ ყველა მსურველს აქვს უფლება საკუთარ, მშობლიურ ენაზე მიიღოს დაწყებითი და უმაღლესი განათლება.
საინფორმაციო რესურსი გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან ლაზებში უფრო გაღვივდა საკუთარი წარმოშობისა და თვითიდენტიფიკაციისადმი ინტერესი. ჩამოყალიბდა საკუთრივ ლაზური მენტალიტეტი. განსხვავებით სარფელი ლაზებისაგან, თურქეთში მცხოვრები ლაზების უმრავლესობა დღეს თავს გურჯებად არ მიიჩნევენ. ამას ხელს უწყობს და ლაზთა სუსხიანი ისტორიის გაკვეთილები. ლაზების უნდობლობა სხვების მიმართ, თვით ოსმალების იმპერიის პერიოდშიც, როგორც ეტყობა, სპეციალურად იყო ერთმანეთისაგან გამიჯნული გურჯისტანის ვილაიეთი და ლაზისტანის სანჯაყი. ისტორიულად ლაზებმა განიცადეს ისლამიზაციის მძლავრი ზეგავლენა. თვით საქართველოს აღზევების (პიკის) პერიოდშიც კი, ჩვენი სამშობლოს ოქროს ხანად წოდებულ საუკუნეებშიც, ლაზეთი უშუალოდ არ შემოდიოდა ქართული სახელმწიფოს საზღვრებში. რამაც, ცხადია, უარყოფითი დაღი დაასვა და ხელი შეუწყო ლაზებში საერთოქართული ცნობიერების შესუსტება-მოშლას. ამგვარ რეალობას დანარჩენი ქართველობის მხრიდან ლაზების მიმართ ფაქიზი და შემწყნარებლური დამოკიდებულებით თუ ეშველება.
ბოლო ხანს ლაზების ერთი ჯგუფი გაერთიანდა
ლაზი განმანათლებლების გარშემო, ეს ჯგუფი ამტკიცებს ლაზების არათურქულ
წარმოშობას და მხარს უჭერს საკუთრივ ლაზურ იდენტურობას. ისინი ლაზური
ჟურნალის - ოგნი ("გახსოვდეს") გამომცემელთა გარშემო არიან შემოკრებილნი.
1995 წლიდან ფუნქციონირებდა ლაზური პროგრამა თანურა "მთენებელი", რომელიც ყოველ პარასკევს გადიოდა ეთერში - Ģevre Radyo 105.7. ლაზების ვებ-გვერდები: www.geocities.com/dobadonachkini პერსონალია ლაზები როგორც ოსმალეთის იმპერიაში, ასევე თურქეთის რესპუბლიკის საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროში, იმთავითვე დაწინაურდნენ. მცირე გამონაკლისების გარდა, მათ ქართველურ წარმომავლობაზე ბეჭდვით ორგანოებში ცნობას ვერ შეხვდებით. პოლიტიკა რესპუბლიკური თურქეთის პოლიტიკურ ასპარეზზე მრავალმა ლაზმა მიაღწია წარმატებას. როგორც ამბობენ, თურქეთის მეხუთე პრეზიდენტი ჯევდეთ სუნაი (Cevdet Sunay - 1899-1982) ტრაპიზონელი იყო, რომელსაც სამოციანი წლების დასაწყისიდან ჯერ შეიარაღებული ძალების გენშტაბის მეთაურის თანამდებობა ეკავა, ხოლო 1966-73წწ. ქვეყნის პირველი პირი იყო. გასული
საუკუნის 90-იანი წლებიდან ქვეყნის პოლიტიკურ ცხოვრებაში გამოჩნდა
პირველად რესპუბლიკის ისტორიაში რელიგიური პარტია "სათნოების პარტია",
რომლის აკრძალვის შემდეგაც მან საქმიანობა "სამართლიანობისა და აღორძინების
პარტიის" სახით გააგრძელა. ამ პარტიის ლიდერს მამით გურჯს, დედით ლაზს
რეჯეფ თაიფ ერდოღანს (დაბ. 1957წ.) დღეს პრემიერ-მინისტრის თანამდებობა
უკავია. უფრო ადრე მას ქ. სტამბოლის მერის თანამდებობაც ეკავა. რ. ერდოღანი
არ მალავს თავის ქართველობას (მამა ართვინელი იყო, რიზეში გემის
კაპიტანი). ხსნებულ პარტიას აშშ-ი "ზომიერი ისლამის" ფრთას მიაკუთვნებენ.
რ. ერდოღანი რუსეთის სამხედრო აგრესიის შედეგად საქართველოს დასახმარებლად
თბილისს ეწვია გასული წლის აგვისტოში.
მემარჯვენე პოლიტიკურ მოღვაწეთა შორის აღსანიშნავია ასევე 1947წ. სტამბოლში დაბადებული რიზელი მესუთ ილმაზი, რომელიც თ. ოზალის მიერ დაარსებული "დედა-სამშობლოს" პარტიის ლიდერი იყო წლების განმავლობაში. 90-იან წლებში ეკავა ჯერ საგარეო საქმეთა მინისტრის, ხოლო შემდეგ პრემიერ-მინისტრის თანამდებობა. 1997წ. ოფიციალური ვიზიტით ეწვია ჩვენს ქვეყანას. თურქეთის მემარცხენე პოლიტიკური პარტიებშიც არაერთი ლაზური წარმოშობის მოღვაწემ მიაღწია წარმატებას. უფროსი თაობის პოლიტიკურ მოღვაწეებს შორის აღსანიშნავია მუმთაზ სოისალი (დაბ. 1929წ. ქ. ზონგულდაკში). თურქეთის სოციალური პარტიის თვალსაჩინო ლიდერი, საერთაშორისო სამართლის სპეციალისტი, რომელიც წლების განმავლობაში ე.წ. "ჩრდ. კვიპროსის თურქული რესპუბლიკის" ლიდერის რ. დენქთაშის პოლიტიკური მრჩეველიიყო. ამავე პარტიის ლიდერი მოგვიანებით გახდა
რიზელი ლაზი მურად კარაიალჩინი (დაბ. 1951წ.), რომელსაც 90-იანი წლების
დასაწყისში ქ. ანკარის მერის თანამდებობა ეკავა. ბიზნესი თურქეთის ეკონომიკის წინსვლასა და განვითარებაში მეტად მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ ლაზი ბიზნესმენები. დიდი ფირმების უმეტესობა სხვადასხვა სფეროში საქმიანობს. ლაზთა არაერთი ფირმა, რომელიც ხშირად საოჯახო-სანათესავოს წევრებისგანაა შედგენილი, წარმატებას აღწევს ამ სფეროში და არა მარტო საკუთრივ თურქეთის მასშტაბით, არამედ საერთაშორისო ასპარეზზეც. ისიც არის გასათვალისწინებელი, რომ ჩვენებურების ერთი ნაწილი დასავლეთშია დროებით მაინც გასული, რაც განსაკუთრებით შავიზღვისპირელებს შეეხება. ლაზი ბიზნესმენები საკმაო რაოდენობით მოღვაწეობენ გერმანიაში.
ტრაპიზონელი ულუსოების (Ulusoy) საქმიანობა განსაკუთრებით სატრანსპორტო (სამგზავრო და სატვირთო) სფეროშია ცნობილი, რომელთაც მთელი თურქეთის მასშტაბით აქვთ საკუთარი სააგენტოები. ამ ფირმის ავტობუსები ამ თხუთმეტიოდე წლის წინ საქართველოშიც გამოჩნდნენ, მაგრამ იმ დროს ჩვენი ქვეყნის გზებზე შექმნილი მძიმე ვითარების გამო შეწყვიტეს საქამიანობა.
განსაკუთრებით ბევრია სამშნებელო სექტორში დასაქმებულ ლაზურ ფირმათა რიცხვი. ამ სფეროში აღსანიშნავია ჩარმიქლების მოღვაწეობა. რამდენიმე წლის წინ თურქ მშენებელთა დუაენად ითვლებოდა არქაბელი ადი რიზა ჩარმიქლი (çarmikli). ამჟამად ერთ-ერთი მსხვილი ბიზნესმენია ფირმა "ნუროდის" გამგეობის წევრი ნურეთთინ ჩარმიქლი (Nurettin çarmikli, დაბ. 1934წ.), რომელიც გარდა მშნებლობისა, წარმატებით მოღვაწეობს სამხედრო მრეწველობაში, ტურიზმში. საქართველოს საპატიო კონსული ნ. ჩარმიქლი, რომელსაც ქვეყნის გარეთ მუშაობის დიდი გამოცდილება აქვს (საუდის არაბეთი, ისრაელი, ერაყი), ამჟამად ბათუმში სასტუმრო "შერატონს" აშენებს. არქაბელი ქურდოღლუები (Kurdoğlu) სხვადასხვა სფეროში მუშაობენ. ცნობილია მათი საქმიანობა უძრავი ქონების, მშენებლობის სფეროში. ხოფელი ბიზნესმენი ჯინერი (Ģiner) ერთ-ერთი უმდიდრესი ადამიანია თურქეთში, რომელიც თავისი ქვეყნის გარდა საქმიანობს ცენტრალური აზიის (უზბეკეთი, თურქმენეთი, ყაზახეთი) რესპუბლიკებშიც. უკანასკნელ წლებში თურქეთში ხელი მოკიდა ძვირფასი ქვების მოპოვება-დამუშავების საქმესაც. განათლება ამ ასპარეზზეც მრავალმა ლაზმა გამოიჩინა
თავი. გასული საუკუნის 90-იან წლებში თურქეთის განათლების სისტემას
ხელმძღვანელობდა ეროვნული განათლების სამინისტროს მრჩეველი ბენერ ჯორდანი
(Ģordan) იგივე ჟორდანია, არქაბელი. ისევე როგორც საზოგადოებრივი ცხოვრების ბევრ უბანზე, განათლების სფეროშიც მამაკაცებთან ერთად წარმატებით მოღვაწეობენ ქალებიც. ქ. ანკარაში ცნობილია კოლეჯი, რომლის დირექტორიც ლაზი ქალია - ფათოშ აბლა. ასევე საქვეყნოდ ცნობილია თურქულენოვანი
ლაზი მწერალი ქალი სელმა კოჩივა. მწერალი და პუბლიცისტი სელმა კოჩივა
დაიბადა 1960 რიზეს ვილაიეთის არდაშენის ილჩეს სოფელ დუთხეში. 1983-87
წლებში სწავლობდა დორტმუნდის უმაღლესი სკოლის სოციალური პედაგოგიკის
ფაკულტეტზე. 1984 წლიდან არის ლაზური ჟურნალის - „ფარფალი" სარედაქციო
საბჭოში. 1982-1990 წლებში დორტმუნდში აგრძელებს მუშაობას, ხოლო 1990
წლიდან მუშაობს ანა ფრანკის გაერთიანებულ სკოლაში სოციოლოგიის პედაგოგად. ლაზი პოეტი სინან ბადიში (არბაირაკოღლუ) დაიბადა თურქეთის რესპუბლიკის სოფელ დუზჯეში. ამჟამად ცხოვრობს და მოღვაწეობს ქ. სტამბოლში. პროფესიით ასევე არის იურისტი, მუშაობს სტამბოლის ერთ-ერთ სანოტარო ფირმაში. ლაზი პოეტი და მხატვარი ხასან ჰელიმიში დაიბადა თურქეთის ლაზეთის სოფელ ორთახოფაში (შუა ხოფა). იქვე დაამთავრა პირველი საფეხურის თურქული საშუალო სკოლა. ხოლო 1932 წელს საცხოვრებლად საქართველოში, ქ. ბათუმში გადმოვიდა. 1949-1954 წლებში ოჯახთან ერთად გადაასახლეს ციმბირის ქ. ვასიუგანში. 1961-1967 წლებში თსუ აღმოსავლეთმცოდნეობის ფაკულტეტზე თურქულს ასწავლიდა. გარდაიცვალა 1976 წლის 2 მარტს. დასაფლავებულია საქართველოში, სოფელ სარფში.
მეცნიერების სფეროში, როგორც თურქეთში, ასევე საზღვარგარეთ ნაყოფიერად მოღვაწეობენ ლაზი მკვლევარები. მათი ნაწილი უცხოეთის წამყვან სამეცნიერო ცენტრებში არის მიწვეული. ერთ-ერთი თურქული გაზეთის ცნობით, აშშ-ში კოსმოსის კვლევის საქმეში დიდ ავტორიტეტად ითვლება, "მეორე აინშტაინად" წოდებული შავიზღვისპირელი. ბოლო ხანს ლაზ მეცნიერთა შორის გაიზარდა
მშობლიური მხარის ისტორიის, კულტურისადმი ინტერესი. ალი იჰსან აქსამაზი
(Ali Ihsan Aksamaz) ლაზების ისტორიის საკითხებს სწავლობს. ლექსიკოგრაფიის
საკითხებში აღსანიშნავია ისმაილ ავჯი ბუჯაქლიშის (Jsmail Avci Bucaklişi,
დაბ. 1970წ. ათინაში) და ვიწელი ჰასან უზუნჰასანოღლუს (Hasan
Uzunhasanoğlu) ლექსიკონები. ლაზების ისტორიის ძირითადი საკითხების შესწავლით არის ცნობილი ლაზი განმანათლებელი მ. რეჯაი ოზგუნი, მისი წიგნი ლაზლარ (Lazlar= ლაზები) პოპულარულობით სარგებლობს ლაზებში. ოზგუნი ითხოვს ავტოქტონ ენებზე შეზღუდვების გაუქმებას, ლაზურისათვის დედაენის სტატუსის მინიჭებას და, რაც მეტად მნიშვნელოვანია, ხელოვნურად გადარქმეული ტოპონიმებისათვის ლაზური სახელების აღდგენა-შენარჩუნებას. ამ სამიოდე წლის წინ გარდაიცვალა მომღერალი, მუსიკოსი ქაზიმ ქოიუნჯუ (Kაზიმ Kazim Koyuncu), რომელიც ლაზურ მუსიკალურ ფოლკლორსაც იკვლევდა. ახლახან თბილისს ეწვია ტრაპიზონელი მომღერალი ფუად საკა. თურქეთის ესტარდის ცნობილი ვარსკვლავი თარქანი რიზელია. თურქეთის თეატრმცოდნეთა შორის აღსანიშნავია არქაბედი ჰაუათი ასილაზიჯი (Hayati asilyazici), რომელიც ქ. სტამბოლში განათლების სფეროშიც მოღვაწეობს. იგი 1987წ. იმყოფებოდა საქართველოში და დღესაც თურქეთის საზოგადოებას ქართული კულტურის მიღწევებს აცნობს. სპორტი ამ სფეროში განსაკუთრებით აღსანიშნავია თურქეთში სპორტის ნომერ პირველ სახეობაში - ფეხბურთში შავიზღვისპირელთა წარმატებები. "ტრაპზონსპორტის" ფეხბურთელთა გუნდმა პირველად ამ ქვეყნის ისტორიაში სტამბოლის გუნდების შემდეგ მოიპოვა თურქეთის ჩემპიონობა. მსოფლიო ჩემპიონებზე ამ ქვეყნის ნაკრებმა
ყველაზე დიდ წარმატებას მიაღწია 2002წ. იაპონიაში, როდესაც მთავარი
მწვრთნელი, ისევე როგორც თურქული ფეხბურთის ფედერაციის პრეზიდენტი, იყო
ლაზი - ტრაპიზონელი შენოლ გიუნეში. | |||||||||||||||||||||||||||||
ნანახია: 1713 | რამოტვირთვები: 0 | |
სულ კომენტარები: 0 | |