***
... და იქმნა კაცთათვის:

სინდისი - ნიჭად მხილებისათკის თვისთა მანკიერებათა, ძალა - ილაჯად თვისისავე სულის ხარვეზთა დაძლევისათკის, სიკეთე – უნარად რგებისათვის თავისა, გარნა მოყვასთათვის რგებისა შედეგად; დედაკაცი – არსად მრავლებისა და პირობად კაცთა მოდგმის მარადობისა; მეგობარი - საზომად სულგრძელობისა და სამჟღავნებლად თავდადებისა თვისისა; ერი – ასპარეზად პირუთვნელი მსახურებისა და მსხვერპლად მისვლისა; ვენახი და მიმდორი - ადგილად დაღვრისათვის ოფლისა, არედ განგების ნების აღსრულებისა; პური და საქონელი ყოველი - საზრდელად თავისა და მისაძღვნელად სხვათათვის; სოფელი - სივრცედ მიგებისათვის სიყკარულისა, რომელი იყო ღმერთი.

იქმნა ყოველი მარტოოდენ, ვითარცა ზემორე ითქვა, რწმენა და ზნე ესევითარი იყო განმჯდარ სიყვარულად ყოველსა ასოსა შიგან სიღრმეთა სულისასა კაცთა. ჰყავდა ერსა განმგებლად და მორიგედ ქვეყნიერთა საქმეთა თვისთა ჭაბუკი პირმშვენიერი და რაინდი კეთილაღნაგი - თუთაშხა. არა იყო იგი სულდგმული ერთი და ძე ხორციელი, არამედ სული კრებითი, არსი მყოფი კაცთა ჩიაღსა შინა, ვითა წახნაგთაგანი მათი უპირველესი.

შვა ამა ვითარებამან ერსა შიგან სიბრძნე გონებისა რომელმან: ჰპოვა მარცვალი ველური, ქმნა ყანად და დაუდვა კაცთა პურად არსობისა, შეიპყრა ხარი ტრამალსა ზედა, შინაურ ჰყო და განაწესა გამწევად ტვირთისა; აღაგო ბორბალი და გასჭრა გზა სანათესაოდ ტომთა შორის; ისწავა ვარსკვლავეთი და მიანიჭა კაცთ უნარი ამინდთმეტყველებისა; მოიხელოვნა რუკა სლვად წყალთა და ხმელთა ზედა და მიკვლევად უცნობთა ერთა; შეთხზა ანბანი გამოცდილებისა და ცოდნათა აღნუსხვად შთამომავალთათვის და გაახარა ვაზი მადლისა აღსავლენად ამა სიბრძნეთა მომნიჭებელისად.

ხედვიდა ერი მას თუთაშხას განსხეულებულს, ხორცქმნილს და მსახლობელს თვისსა ტაძარსა დიდებულსა შინა უფლად სიყვარულისა და ჰმორჩილებდა წესსა დადებულსა მისგან, ვითარცა წესსა ერთნებაობითა რჩეულისა ხორციელისა მამისა...



კარი პირველი

... გარნა იყო უწვართთა კაცებისა სულსა შინა ზნე რამ მიმალული და ვერსაჩინარი და არსი მისი – მონება მამონისა. რა არღა აპყრია ერმან გონებისა თვალი ზნესა მას კნინსა – განღვივდა იგი და შთავარდა თესლად ცთუნებისა. იმძლავრა ფესვმან უკეთურმან ნიადაგსა შინა ლბილსა, შთასწვდა გეენიასა შესრუტვად ცოდვისა შხამთა. აღმოცენდა ყვავილი კეკლუცი – გარნა დამალპობელი ხორცისა, სურნელოვანი – გარნა დამთრგუნველი სულისა. იხილა და იყნოსა ყვავილი იგი ერმან და უხაროდის, რამეთუ იყო უბრყვილ მიმართ არსისა და უმეცარ მიმართ შედეგისა.

კაცთა გონებისა კარი განიღო ერთი, დახშული მოაქჟამამდე შვიდითა საკლიტულითა უმტკიცესითა, განიხვნა გზა სლვად მორიელისა და იმძლავრა წყურვილმან ხვეჭისა ილეკროთა.
აღაშფოთნა თვალნი უკეთესობითა ყოფამან სხვისმან, მოიცვა გული შხამმან სიხარბისამან და დააბნელა გონება შურმან. განიმახვნენ კაცნი ლახვრად და განიბრტყნენ ფარად მიმართ ერთურთისა. გათითოკაცდა ერი მოგებად საქონელისა და განიბნა წვნევად უმეტესის ფუფუნებისა.

შეება თუთაშხა სატკივართა ქვეყნიერთა, მეოხ ექმნა შეჭირვებასა შინა მყოფსა მრავალსა და განუცრუვნა სხვისისა ოფლითა მოპოვებული ქონება ვიეთთა; მიაგო სამართალი მანქანებითა აღზევებულთა რომელთამე და იღვაწა სახსნელად მიმძლავრებით დამდაბლებულთა; შთაუდო გულსა შინა მშვიდობა მტრად ქმნილთა და გაუცუდა ბოროტთა საქმეთა განზრახვა სხვათა, გარნა იმატა უფრორე:

გამცემლობამან ძმათა და მრუშებამან მეუღლეთა; უმადურებამან მადლფენილთა და ამპარტავნებამან ხელისუფალთა; ლიქნმან ხელქვეითთა და მზაკვრობამან მეცნიერთა; სიმდიდრისა წყურვილმან მცონარეთა, აღზევებისა სურვილმან უმეცართა და სიცრუვემან მერჯულეთა.
ურკვეველ დარჩა თუთაშხა ვითარებასა შიგან, რამეთუ არა უწყიდა, რომლითა ძალით მიეზღო ვალი ქვეყნისათვის თვისისა. მოეკვეთა უნარი მიზეზთა განჭვრეტისა, უქმ ექმნენ ძალნი აღსრულებისათვის საქმეთა საგმიროთა, და ჰრქვა:

– არღა მაქვს ცნობა, კეთილსა ვიქმ ანუ ავსა, უმჯობეს არს, დავიკრიფო მკლავნი მკერდსა ზედა და ვიპყრა ძალი ჩემი უმოქმედობად.
განდგა თუთაშხა ქვეყნისაგან თვისისა, დაინთქა ჭვრეტად და არღა გულისხმა ჰყო სადარდებელი ერისა, რამეთუ ღმერთი არა იყო თუთაშხა.



წინათქმა
ბავშვობა და ყრმობა თბილისში, სოლოლაკის უბნის ოთხსართულიან სახლში გავატარე. ღრმა, ჩაბნელებულ ეზოს სამი მხრიდან ჩვენი შენობა ერტყა, მეოთხიდან – მეზობელი სახლის ყრუ კედელი. გრაფ სეგედის ჩვენი სახლის სარდაფში ერთი ოთახი ეჭირა. მარტოხელა კაცი იყო. შორეულ წარსულში კავკასიის ჟანდარმერიის სამმართველოს უფროსის თანამდებობაზე უმსახურია. ცხრაასიან წლებში სამსახურიდან გადამდგარა და ყველასგან მივიწყებული მერეც აღარავის მოჰგონებია. იმასაც ამბობდნენ, რევოლუციის წინაშე დამსახურება აქვს და ჩვენმა წყობილებამ წარსული იმიტომ აპატიაო.

ექვსი-შვიდი წლისამ ამ კაცისა მხოლოდ ის ვიცოდი, რასაც ვხედავდი: თავისი სარდაფიდან იმ საათებში, როცა ეზოში ვთამაშობდი, იშვიათად ამოდიოდა. მასთან ჩემთვის უცნობი და ჩემზე უფროსი გოგო-ბიჭები დაჰყავდათ. ზოგი მარტოც დადიოდა. ისინი სეგედისგან გერმანულ და ფრანგულ ენებს სწავლობდნენ. ეს კაცი მაღალი, ძალიან გამხდარი, ფერმკრთალი და სახედანაოჭებული მოხუცი იყო. მიუხედავად წლის დროისა და ამინდისა, შავი კასტორის პალტო ეცვა. პალტოს ხავერდის საყელო ჰქონდა. რკინისჩარჩოიან პენსნეს იკეთებდა, ქვაბუნა ქუდი ეხურა, მკლავზე ერთთავად ეკიდა კაუჭიანი ჯოხი. დინჯად, მსუბუქად, მუდამ თავჩაქინდრული დადიოდა. ამიტომ კარგა ხანს არ ვიცოდი, როგორი თვალები ჰქონდა. საერთოდ, თავაზიანი ბავშვი ვიყავი, სალამს ვერავინ დამასწრებდა და გამონაკლისი მხოლოდ სეგედი იყო. თვალს ვარიდებდი იქამდე არ მივსალმებივარ, სანამ მეც მისი მოწაფე არ გავხდი, – მეშინოდა, შავი მარმარილოთი მოპირკეთებულ სამარეს ჰგავდა ჩემი მომავალი მასწავლებელი.

მოვიდა დრო, როცა გულის ფანცქალით მივაკაკუნე სეგედის სარდაფის კარზე.

– მობრძანდით! – მოისმა შიგნიდან.

გაუბედავად შევედი, კართან ატუზვას ვაპირებდი, მაგრამ მასწავლებელი ადგა, მომეგება და ღიმილით მომმართა:

– დაბრძანდით, ჰერ, გთხოვთ! ბოდიშს ვიხდი თქვენს წინაშე ახლავე გეახლებით. – მან ხელი გაიშვირა იმ მაგიდისკენ, რომელიც ეს იყო ახლა დატოვა: – ეს ჩემი პატარა გატაცებაა უკეთ ვთქვათ – სისუსტე, ძერწვის მიდრეკილება მაქვს, თავისუფალ დროს ვერთობი ხოლმე. ნუ მოიწყენთ, ჰერ, ამწუთშივე დავბრუნდები.

სეგედი საკუჭნაოში შევიდა. მისმა გადამეტებულმა თავაზიანობამ ისეთი შთაბეჭდილება დამიტოვა, თითქოს სერიოზულად კი არ მომმართავდა, არამედ მეხუმრებოდა ან დამცინოდა.

კედლის ერთ კუთხეში იატაკიდან ჭერამდე თარო იყო ამართული. თაროზე, ასე, ორმოცსანტიმეტრიანი სანთლის ქანდაკებები ელაგა. მაგიდაზეც დაუმთავრებელი ფიგურა იდგა. სეგედის ამ ფიგურის კეთებაში შევასწარი. არ ვიცი, სულ რამდენი ქანდაკება იქნებოდა, მაგრამ აქ იყკნენ სხვადასხვა ასაკის, სოციალური წარმოშობისა და ეროვნების ადამიანები – ქალები და კაცები, მღიმარნი და წარბშეკრულნი, საბრალონი და შეუპოვარნი, მოკუნტულნი და მკერდგაშლილნი, კეთილნი და ბოროტნი. ყოველი მათგანი ცოცხალივით იყო. კაცს ეგონებოდა, ალაპარაკდებიან, ერთ ალიაქოთს ატეხენო, და, ამასთან ერთად, მთელი თარო მაინც გაყინულ და კედელზე აყუდებულ მიცვალებულს ჰგაკდა.

ჩემი მასწავლებელი დაბრუნდა. პირველ გაკვეთილს შევუდექით. შვიდი წლის მანძილზე მასწავლიდა გრაფი სეგედი გერმანულ ენას და არ მახსოვს, დახვეწილი ზრდილობისა და სანდომიანი თავაზიანობის ნორმები ერთხელ მაინც დაერღვიოს. ჩვენმა დრომ წოდებები უარჰყო, მაგრამ ჩემი მასწავლებლის გვარი "გრაფის” გარეშე არავისგან გამიგონაა. ვფიქრობ, ამას თვით მისი პიროვნება, საქციელი, ადამიანებთან ურთიერთობის ბუნება აპირობებდა.

გრაფი სეგედი სიბერით გარდაიცვალა. დაიძინა და აღარ გაუღვიძია. მიუხედავად ღრმა მოხუცებულობისა და მისი სიძაბუნისა, მან სიცოცხლის უკანასკნელ დღემდე შეინარჩუნა მშვენიერი მეხსიერება და ნათელი გონება. მასთან მომსვლელი და მოსიარულე სხვა არავინ იყო და გრაფის სიკვდილი ისევ მისმა მოწაფეებმა აღმოაჩინეს. მობინადრეთაგან შემდგარმა კომისიამ დაკრძალვისთვის სრულიად საკმარისი თანხა აპოვა მის ბინაში. ქონებაც აღიწერა: ლოგინი სამი ხელი საცვალი, ტანისამოსი – ყოველდღიურად რომ ხმარობდა, კაუჭიანი ხელჯოხი, სამეურნეო ჩიხომახო, პანოპტიკუმი და ჩანაწერების დიდი დასტა. კავკასიის ჟანდარმთა შეფადყოფილს სიკვდილის შემდეგ სხვა არაფერი დარჩენია.

სარდაფი დაილუქა. დაიწყო გაუთავებელი სასამართლოები ბინის გამო, თუ ვის უნდა რგებოდა სეგედის "ბინა”. აღარ მახსოვს და საინტერესო არც არის, ვინ ვის ედავებოდა, რომელი მობინადრის მხარეზე იყო სამართლიანობა და ბოლოს ვინ შესახლდა სარდაფში. ვიტყვი მხოლოდ იმას, რომ სანამ მართლმსაჯულება ჭეშმარიტებას მიაგნებდა, ყოვლისშემძლე პატარა ბიჭებმა სეგედის სარდაფი თავისი რომანტიკული თამაშისს ბუდედ აქციეს და, რა თქმა უნდა, არც იმას გაუწიეს ანგარიში, რომ გარდაცვლილი მდგმურის ქონება რომელიღააც ოქმში სახარბიელო სიზუსტით იყო აღნუსხული. სანთლის ფიგურებმა ახალი მფლობელები იშოვნეს. ჩანაწერებიდან ნაკეთებმა მტრედებმა ჩვენი ეზოს ცა ათასჯერ გადასერ-გადმოსერეს. მეეზოვე რამდენჯერმე ერთობ სერიოზულად გაწყრა ეზოს დანაგვიანების გამო, მაგრამ ყურადღება არავინ მიაქცია, სანამ პატარა ბიჭებმა სარდაფში ხანძარი არ გააჩინეს. საქმეში სახანძრო რაზმი ბრანდსბოიტებით ჩაერია. მხოლოდ ამის შემდეგ ვიგრძენი თავი უფლებამოსილად, ჩემი მასწავლებლის სარდაფს ვწვეოდი, და პირველად მაშინ მივხვდი, თუ რას ნიშნავდა ქართული სიტყვა "ნადგურისცემა”.

გრაფ სეგედის ჩანაწერების ფურცლები შევკრიბე. ზოგი სველი იყო, ზოგი ნახევრად დამწვარი, ზოგიც მთელი. შინ წამოვიღე. გვერდები ნუმერაციის მიხედვით დავალაგე. აღმოჩნდა, რომ ჩემს ხელთ ნაწარმოების მხოლოდ ერთი მეხუთედი თუ ერთი მეექვსედი იყო. მაშინ იმდენი რუსული არ ვიცოდი, გაკრული ხელით ნაწერი ადვილად წამეკითხა. არც იმდეხი განათლება მქონდა, დედააზრს ჩავწდომოდი, მაგრამ აბრაგის ცხოვრებას ეხებოდა ნაწერი და ის მცირეც კი, რაც წავიკითხე და გავიგე, სამუდამოდ ჩამრჩა მეხსიერებაში.
დიდი ხანი გავიდა. მივხვდი, რომ გრაფ სეგედის პანოპტიკუმი მისი ნაწარმოების გმირთა ქანდაკებებისგან შედგებოდა. ვცადე კიდეც, რამდენიმე ფიგურა მაინც მეპოვნა. ვერაფერს გავხდი. მაშინ ისევ ნაშრომის გადარჩენილ ნაწყვეტებს მივმართე, იქ ნახსენები ზოგი პიროვნება ან მისი ახლობელი მოვძებნე, მათი ნაამბობი ჩავიწერე და ახლა, თვით სეგედის ჩანაწერებთან ერთად, მკითხველს ამ წიგნის სახით ვთავაზობ.

გრაფი სეგედი
...ზოგი ადამიანი იქნებ ყველაფრით, ათასი საუკეთესო ღირსებით იყოს შემკული და მათი სწორად გამოყენების უნარი კი არ გააჩნდეს. ღირსებები ერთი მონაცემია, მათი სწორად გამოყენების უნარი – მეორე. ორ ადამიანს იქნებ თანაბარი შესაძლებლობები, მაგრამ სხვადასხვაგვარი ზნეობა ჰქონდეს, მაშინ ყოველი მათგანი თავის შესაძლებლობებს საკუთარი ზნეობის თანახმად გამოიყენებს. ადამიანის ნამოქმედარის ღირებულება მისი ზნეობის ღირებულებით განისაზღვრება. დარწმუნებული ვარ, ყველა დროის საზოგადოებაში იყო არწივის, სვავის თუ ჩიორას მეტ-ნაკლები ასპარეზი და ადამიანი ერთს, მეორეს თუ მესამეს ზნეობრივი მიდრეკილების თანახმად ირჩევდა.

ჟანდარმერიის სამმართველოს უფროსის თანამდებობაზე ხანგრძლივმა სამსახურმა, ხოლო გადადგომის შემდეგ ამ წრეებთან სიახლოვემ, შესაძლებლობა მომცა, თავიდან ბოლომდე გამედევნებინა თვალ-ყური ზემოთქმულის დამამტკიცებელ მკაფიო მაგალითისთვის. ეს არის ორი ძლიერი პიროვნების – აბრაგ დათა თუთაშხიას და მისი მამიდაშვილის, პოლკოვნიკ მუშნი ზარანდიას ცხოვრება და ურთიერთობა. განგებამ ისინი თანაბრად მდიდარი შესაძლებლობებით მოუვლინა ქვეყანას, მაგრამ ზნეობამ სხვადასხვა ასპარეზზე გაიყვანა.

დავიწყებ იმით, რომ თუმც ღმერთმა მშვენიერება ყოველგვარი სიკეთისა და სათნოების წყაროდ დასახა, მაგრამ წესს გამონაკლისიც უნდა ჰქონდეს და ამჯერად მშვენიერებამ უბედურება შვა: ქართველი ქალიშეილის – ელე თუთაშხიას სილამაზემ სამსახურიდან გადამდგარ პორუჩიკს, გვარად ანდრიევსკის, დაუფიქრებელი, გრძნობისმიერი ნაბიჯი გადაადგმევინა. ამის გამო ქალიშვილის ძმამ, დათა თუთაშხიამ, სასიკვდილო ჭრილობა მიაყენა ანდრიევსკის და აბრაგობას მიჰყო ხელი. ეს მოხდა ათას რვაას ოთხმოცდახუთ წელს, როცა დათა თუთაშხია ცხრამეტი წლისა იყო.

ელე თუთაშხია ორჯერ პირადად დავკითხე და, ღრმად ვარ დარწმუნებული, თუ ზღვის ქაფიდან ვინმე შობილა, უთუოდ ელე თუთაშხიასთანა ქმნილება უნდა ყოფილიყო...

არქივში მოძიებული მასალებიდან პორუჩიკ ანდრიევსვის დღიურები 1884 წლის 9 აპრილი
დაწესებულებაში გადამწერი ერთის მეტი არ მყავს. საქმე აუარებელია. ვერა და ვერ ვიპოვე რიგიანი, წიგნიერი კაცი. ამიტომ აქციზის ერთ მოხელესთან ვარ მორიგებული, თვეში ათ მანეთს ვუხდი; საღამოობით მოდის და მუშაობს. ახალგაზრდა კაცია; გიმნაზია აქვს დამთავრებული, მაგრამ საერთო ცოდნით უმაღლეს განათლებამიღებულსაც არ ჩამოუვარდება. ჰუმანიტარული მეცნიერებები, განსაკუთრებით სამართალი აინტერესებს და ეხერხება კიდეც. მუშნი ჰქვია, ზარანდიაა გვარად. კანცელარიის გამგის ოთახში ზის ხოლმე. ჩემს კაბინეტს ამ ოთახთან კარი აერთებს. ეს კარი ხშირად ღია მაქვს, რათა მოხელეს გავაგონო, როცა დამჭირდება.

სამსახური დამთავრდა. ზარანდიას დაველოდე, საბუთები მქონდა შესადგენი და გადასაწერი. მოვიდა. დავისვი და კარნახს შევუდექი. იჯდა, წერდა. ცოტა ხნის შემდეგ ზარანდიამ ცხვირსახოცი ამოიღო. ცხვირსახოცს ოქროს თუმნიანი ამოჰყვა, იატაკზე დაგორდა. ზარანდიამ ფულს დახედა და მკითხა, – თქვენ ხომ არ დაგივარდათო... დავინახე კიდეც, თქვენს ცხვირსახოცს რომ ამოჰყვა-მეთქი. ზარანდია განცვიფრდა, - თან ფული არ მქონია და რანაირად ამოჰყვებოდაო.

თუმნიანი იატაკზე ეგდო, ბზინავდა. ზარანდია ზემოდან დასცქეროდა. ალბათ, ფიქრობდა, საიდან უნდა მოხვედრილიყო ეს ფული ჩემს ჯიბეშიო. მერე შუბლში ხელი იტაცა, ფულს დასწვდა, მაგიდაზე დადო. მოუსვენრობა შეეტყო, აწრიალდა. როცა ჩემი ნაკარნახევის ჩაწერა დაამთავრა, მითხრა, წავალ, ნახევარ საათში დავბრუნდები და გადავწერო.

გამოვკითხე, თუ რამ შეაშფოთა და საით მიიჩქაროდა. აღმოჩნდა, რომ დღისით ვიღაც წვრილფეხა მრეწველი შეუმოწმებია, გადასახადს გარიდებული საქონელი უპოვია და დაუბეგრავს. ირწმუნებოდა, – სხვა შესაძლებლობა არ არის, ეს თუმნიანი იმ მრეწველმა შეუმჩნევლად ჩამიგდო ჯიბეში, ქრთამს პირდაპირ ვერ შემომბედავდაო. ახლავმ უნდა მიმიდე, დავუბრუნო და დავტუქსოო. ეს სხაპასხუპით განმიმარტა, ქაღალდები კანცელარიაში გაიტანა და წავიდა. ცოტა ხნის შემდეგ მეც კანცელარიაში გავედი, გამგეს დავემშვიდობე, შინისკენ გავწიე.

რვა საათი იქნებოდა, სამსახურში დავბრუნდი, კაბინეტში შევედი, მაგრამ ისე, რომ კანცელარიაზე არ გამივლია, უკანა კარიდან შევედი და, ჩანს, ჩემი მისვლა გამგეს და ზარანდიას შეუმჩნეველი დარჩათ.

– გამოგართვათ ის ოქროს თუმნიანი? არ უთქვამს, მე არაფერი ჩამიდმიაო? – მოისმა ცოტა ხნის მერე კანცელარიის გამგის ხმა.

– გამომართვა. დარცხვენილი იყო, – მიუგო ზარანდიამ.

– ჰმ, დარცხვენილი! დარცხვენილი კი არა, შეფიქრიანებული იქნებოდა; ალბათ, ეცოტავა და იმიტომ მიბრუნებსო, – თქვა კანცელარიის გამგემ.

– არ ვიცი. შეიძლება, ასეც იყოს.

– არ უნდა დაგებრუნებინათ!

– როგორ? – გამოელაპარაკა ზარანდია.

– უბრალოდ. არ უნდა დაგებრუნებინათ!

– არ შეიძლება.

– შეიძლება. ხაზინა მათხოვრულ ჯამაგირს რომ გიხდით, შეიძლება?: ჯამაგირი გყოფნით? - გამგემ ჩაახველა და ზარანდიას პასუხს დაელოდა.

– ისეთი ჯამაგირი არ არსებობს, კაცს რომ ეყოს. კაცი უნდა ეყოს ჯამაგირს. რაც მეტს მოგცემენ, მით მეტი მოგინდება. ჯამაგირიკი არ არის დიდი და პატარა, მადაა დიდი და პატარა.

კანცელარიის გამგემ, ჩანს, დროზე ვერაფერი მოიფიქრა და კარგა ხნის შემდეგ თქვა:

– თქვენ, უფალო, მადა ჯამაგირზე სამჯერ მეტი გქონიათ!

– მაგაზე არ დავფიქრებულვარ. რაში მატყობთ?

– იმაში, რომ თქვენი ჯამაგირი არ გყოფნით და აქ კვირაში სამჯერ, საღამოობით, თვეში თუმნად კალამს აწრიპინებთ.

ზარანდიამ გულიანად გაიცინა:

– მე ამ თუმნისთვის არ ვმუშაობ, დრო მრჩება, ხომ უნდა გამოვიყენო რამეში?

– თქვენი ნათქვამიდან ისე გამოდის, რომ ფულის გულისთვის არ მუშაობთ. მაშ, ხუთ მანეთადაც იმუშავებდით, არა?

– არა, ხუთ მანეთად არ ვიმუშავებდი!

– მაშ, რას იზამდით?

– თუმნიან სამსახურს მოვძებნიდი.

– თუმანი, რა, ავგაროზია?

– არა, ჩემი ძირითადი ჯამაგირი და კიდევ ერთი თუმანი ის თანხაა, რომელიც საშუალებას მაძლევს, სამსახურისგან თავისუფალი დრო, ანუ კვირაში დანარჩენი ოთხი საღამო და კვირადღე, პირადი საჭიროებისთვის გამოვიყენო. მეორე მხრივ, ის დრო, რომელსაც მუშაობას ვანდომებ, თუმანი ღირს და არა ხუთი მანეთი.

– ხი, ხი, ხი, საოცარი თეორიაა, ღმერთმანი! მაგ სიბრძნის ნყაროს ხომ არ დამისახელებთ, მოწყალეო ხელმნიფევ?

– როგორ არა, მაგრამ სხვა დროს იყოს. – ზარანდიამ საუბრის გაგრძელებისგან თავი შეიკავა.

– ახლავე ხომ არ აჯობებდა?

– ინებეთ: ძველქართული საერო მწერლობა და ღმრთისმეტყველების ზოგიერთი წყარო.

საინტერესოა, ეს ზარანდია მართლაც ასეთი კაცია, თუ ასეთ კაცს თამაშობს?

1884 წლის 14 ნოემბერი

გუშინ მე და დათა თუთაშხია კედიას ორადგილიანი ეტლით მაზრაში წავედით. ცხენი ტაატით მიდიოდა. დროდადრო ცრიდა. გზად მიმავალ შუახნის ქალს წამოვეწიეთ. დაღლილი, სველი, სიცივისგან გაცრეცილი იყო. დათამ თქვა, ეს ქალი დავსვათ, რაღა დარჩა, ფეხით სიარული კიდეც მეხალისებაო. რა თქმა უნდა, დავთანხმდი. დავსვით, მაზრაში ჩავიყვანეთ.

ჯერ საკანცელარიო ნივთების მაღაზიაში შევედით, საყიდლები მქონდა. მერე მანუფაქტურისთვის შევიარეთ, ორთავეს რაღაც გვჭირდებოდა. საბაზრო კვირადღე იყო, მუშტარი ბლომად ტრიალებდა, დახლთან პატარა რიგიც კი იდგა. ჩვენც დავდექით და დაველოდეთ. რიგმა მალე მოგვიწია, ნოქარს საქონელი გადმოვაღებინეთ. ამ დროს დარბაზში შაფათავას ცოლი შემოცქრიალდა. მასწავლებელი შაფათავა ახალგაზრდა კაცია, ცოლიც ახალგაზრდა, ლამაზი ჰყავს, მაგრამ ცოტა ცანცარაა. შემოცქრიალდა და პირდაპირ ჩვენი დახლისკენ წამოვიდა. ხალხი საკმაოდ მოურიდებლად გასწი-გამოსწია. დათას მოადგა, იგივე დაუპირა. დათამ ქალს თვალი შეავლო, გზა არ მისცა. მისი თავაზიანობის ამბავი ვიცოდი და გამიკვირდა. ქალი ეჯაჯგურებოდა, დაჟინებით ცდილობდა, დათა როგორმე გზიდან ჩამოეცილებინა, ნოქრამდე მიეღწია, მაგრამ არაფერი გამოუდიოდა, დათას დაძვრას მამაკაცის ღონე სჭირდებოდა. შაფათავას ლამაზი ცოლი მაინც არ ცხრებოდა. არც დათა გამოდგა ნაკლებად ჯიუტი, გოჯი არ დაუთმო. ნოქარმა ნაყიდი საქონელი გაგვიხვია, ფულიც გადავიხადეთ, მაგრამ დათამ ადგილი არც ახლა დათმო, არც მე გამიშვა, – იდექიო, და ჩვენს შემდეგ მდგომ ქალს ჰკითხა, რომელი ნაჭერი გნებავთო. როცა ნოქარს ის ნაჭერი მოატანინა, პოზიცია მერეღა დატოვა.

გამოვემგზავრეთ. გზაში ვკითხე, – ეტლიდან ჩამოხვედი, უცნობი ქალი დასვი, მაზრამდე ფეხით იარე და შაფათავას ლამაზი ცოლი კი, მოკვდი და დახლს არ მიაკარე. ეს როგორღა გავიგოთ-მეთქი?

– მისთვის მოვიქეცი ასე, ჩემთვის არ მოვქცეულვარ! – მითხრა დათა თუთაშხიამ.

გამოდიოდა, რომ დათა თუთაშხიას საქციელი შაფათავას ცოლის ინტერესებს ემსახურებოდა. ამ თავზეხელაღებულმა ალტრუიზმმა დამაეჭვა. რიგიანად გამოვკითხე, თუ რას გულისხმობდა, და, აი, რა

გამოვიდა:

თურმე თავხედებად იმდენნი არ იბადებიან, რამდენნიც მერე ხდებიან. თვითონ კი არ ხდებიან, ჩვენ ვაქცევთ თავხედებად: ქალი იქნება თუ კაცი, – შაფათავას ცოლისთანა ტუტუცი, – ერთხელ ინსტინქტურად რომ ჩაიდენს თავხედობას და ამას მორიდებული, ხათრიანი კაცის მიმართ იზამს, ეს კაცი, თავისი ზნეობრივი მონაცემებიდან გამომდინარე, თავხედობას შეარჩენს. მეორედ სხვა სიტუაციაშიც შეიძლება ასე გამოუვიდეს. მესამედაც. ტუტუცი კია, მაგრამ მიხვდება, – თავხედობა ცხოვრებას აადვილებსო, და სიკვდილამდე თავხედი იქნება. ბავშვს ჰკითხეს, რა გატირებსო? გამიდის და ვტირიო!

ახლა პირიქით ვნახოთ: ტუტუცს დღეს არ დაუთმეს გზა თუ რაც არის, და თავხედობა არ გაუვიდა. ხვალაც ასე მოხდა. ეგ იქნებ ისეთსაც გადაეყაროს, რომ თავხედობისთვის მიუზღოს კიდეც. როგორი ტუტუციც უნდა იყოს ადამიანი, ბოლოს და ბოლოს, თავხედობაზე ხელს აიღებს და სამარემდე წესიერი კაცი იქნება.

პარადოქსია. თავხედურს თავხედი იზამს. თავხედთან კი ასე ნაზად მოქმედი საშუალებებით, ვფიქრობ, ვერაფერს გახდება კაცი. მიუხედავად ამისა, ჩემი მასპინძლის თვალსაზრისში მაინც არის ერთგვარი, ჩემთვის გაუგებარი ჭეშმარიტება და ცხოვრებისადმი აქტიური დამოკიდებულების მკაფიო გამოვლინება.


დაკითხვის ოქმი ქ: ფოთი. სამხედრო ლაზარეთი: 1805 წლის მარტის 11.
გამომძიებელი – ქუთაისის საგუბერნიო ჟანდარმერიის როტმისტრი, ევტიხი აგათონის ძე იევლევი.

დაზარალებული – მოსკოვის გუბერნიის ტახტის აზნაური, გადამდგარი პორუჩიკი სერგი რომანის ძე ანდრიევსკი.

კითხვა: ბატონო ექიმო, თვლით თუ არა დაზარალებულის ჯანმრთელობას საკმაოდ ნორმალურად იმისთვის, რომ ჩვენება ჩამოვართვა და დაკითხვის ოქმს უფლებამოსილი იურიდიული საბუთის ძალა ჰქონდეს?

პასუხი: ბატონ ანდრიევსკის მიღებული აქვს ჭრილობა ღვიძლის ზედა არეში. ეს თქვენთვის სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნითაც არის ცნობილი. ამჟამად ბატონ ანდრიევსკის დაბალი ტემპერატურა აქვს, მისი ფსიქიკური მდგომარეობაც ნორმალურია და ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიუყენებლად შეუძლია, მოგცეთ ჩვენება. ხოლო ექნება თუ არა მის ჩვენებას უფლებამოსილი იურიდიული საბუთის ძალა, ამის დადასტურება ან უარყოფა ჩემს კომპეტენციაში არ შედის.

კითხვა: ბატონო პორუჩიკო, გთხოვთ, განუმარტოთ გამოძიებას სამხედრო სამსახურიდან თქვენი გადადგომისა და მხატვრის თავისუფალი პროფესიის არჩევის მოტივები.

პასუხი: ეგ საკითხი საქმეს არ ეხება და პასუხის გაცემაზე უარს ვაცხადებ.

გამომძიებელი: ჟანდარმერიის სამმართველოს უფროსმა პირადად გთხოვათ, გასცეთ პასუხი ამ კითხვაზე.

ანდრიევხკი: გადაეცით გრაფ სეგედის ჩემი უღრმესი სინანული იმის გამო, რომ ჯანმრთელობა ხელს მიშლის, შევასრულო მისი თხოენა. არცა ვარ ამ თემაზე სასაუბროდ განწყობილი. ვიმედოვნებ, მისი თხოვნის შესრულებას ახლო მომავალში შევძლებ.

კითხვა: ვინ მოგაყენათ ჭრილობა, რომელსაც ამჟამად, აქ, ფოთის სამხედრო ლაზარეთში მკურნალობთ?

პასუხი: ზუგდიდის მაზრის მცხოვრებმა დათა თუთაშხიამ.

კითხვა: რით შეგიძლიათ, დაამტკიცოთ, რომ ჭრილობა, სახელდობრ, ხსენებულ დათა თუთაშხიას მოყენებულია?

პასუხი: ამას იგი თვითონ დაადასტურებს: დადასტურება შეუძლია, აგრეთვე, მის დას, ელე თუთაშხიას და ჩემს მსახურს თედორე ნიკიშოვს. ჩემსა და დათა თუთაშხიას შორის სროლა ურთიერთთანხმობით, ნებაყოფლობით მოხდა.

კითხვა: თქვენ გნებავთ, თქვათ, რომ თქვენს შორის დუელს ჰქონდა ადგილი?

პასუხი: არა. ჩვენს შორის მოხდა ურთიერთთანხმობაზე დამყარებული სროლა, წიწასწარ დადგენილი პირობებისა და სეკუნდანტების გარეშე. მოგახსენებთ, ეს დუელად ვერ ჩაითვლება.

კითხვა: გსურთ, თუ არა, აღძრათ სისხლის სამართლის საქმე დათა თუთაშხიას ნინააღმდეგ მის მიერ მოყენებული ჭრილობის გამო?

პასუხი: არავითარ შემთხვევაში და, ამასთან ერთად, ვაცხადებ, რომ დათა თუთაშხიას მიმართ ვინმეს მიერ რაიმე საქმის აღძვრის კატეგორიულად წინააღმდეგი ვარ. რა თქმა უნდა, ვგულისხმობ ჩვენი დამოკიდებულებების ფარგლებს.

გამომძიებლის განმარტება: გამოძიების წინაშე არის დანაშაულის ობიექტური მხარე ანუ ფაქტი: მძიმედ დაჭრილი გადამდგარი ოფიცერი, თავისუფალი პროფესიის პირი, ტახტის აზნაური. ჟანდარმერიის სამმართველო, არსებული კანონების საფუძველზე, ვალდებულია, აღძრას სისხლის სამართლის საქმე ჭრილობის მიმყენებლის წინააღმდეგ. დანაშაულის სუბიექტურ მხარეს, ანუ ჩადენის მოტივებს, სასამართლო გამოარკვევს და შემამსუბუქებელ გარემოებებს,თუკი ასეთები აღმოჩნდება, განაჩენის გამოტანისას მიიღებს მხედველობაში. ამჟამად ბოროტმოქმედი დათა თუთაშხია პასუხისგებას თავს არიდებს. მის წინააღმდეგ აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე და დანიშნულია დამნაშავის ძებნა.

დაზარალებულის კითხვა: რა სასჯელი ელის დათა თუთაშხიას?

გამომძიებლის განმარტება: თუ დანაშაული არ შეიცავს პოლიტიკურ ან წოდებრივ მოტივს, ანუ ისეთ კრიმინალს, რომელსაც კანონი ტერორისტულ აქტად მიიჩნევს, მაშინ ბოროტმოქმედება კვალიფიცირებულ იქნება, როგორც წინასწარგანზრახული, მაგრამ შეუსრულებული მკვლელობა ან ჭრილობის მიყენება ჯანმრთელობისთვის მძიმე შედეგებით. რაც შეეხება სანქციას, ანუ სასჯელის ზომას, ამას სასამართლო განსაზღვრავს.

დაზარალებულის კითხვა: დაკმაყოფილებულ იქნება თუ არა ჩემი წერილობითი თხოვნა თუთაშხიას მიმართ სისხლის სამართლის საქმის შეწყვეტის თაობაზე?

გამომძიებლის განმარტება: ასეთი თხოვნით შეგიძლიათ, მიმართოთ სასამართლოს, რომელსაც თუთაშხიას საქმე ჩვენ უსათუოდ უნდა გადავცეთ.

გამომძიებლის კითხვა: გამოძიებას ესაჭიროება თქვენი ამომწურავი ჩვენება მომხდარი ინციდენტის გამო. როგორ გირჩევნიათ, თანმიმდევრობით მიამბოთ ყველაფერი და მე თქვენი ნაამბობი სიტყვასიტყვით ჩავიწერო, თუ კითხვებზე გამცემთ პასუხს?

პასუხი: კითხვები დამისვით.

კითხვა: ჭრილობის მიღებამდე იცნობდით თუ არა დათა თუთაშხიას და თუ იცნობდით – როდის, რა პირობებში გაიცანით?

პასუხი: დათა თუთაშხია მესაქონლე, მეჯოგე კაცია. ზამთრობით თავად ანჩაბაძისგან ზღვისპირა საძოვრებს იჯარით იღებს და საქონელს იქ აზამთრებს. იჯარა თითქმის მუდმივია, ამიტომ საძოვარზე დათა თუთაშხიას ფაცხა უდგას და იმ ფაცხაში ატარებს ზამთარს თავის დასთან – ელე თუთაშხიასთან ერთად. იმ ადგილზე ნაპირი

კლდიანია და ჩემთვის, მხატვარ-პეიზაჟისტისთვის, გარკვეულ ინტერესს წარმოადგენს. როცა ადგილი მომეწონა, საძოვრის მოიჯარადრეს მივმართე, კარვის დადგმის უფლება მოეცა. როგორც მოგახსენეთ, მოიჯარადრე დათა თუთაშხია იყო. ნებაც დამრთო და მე და ჩემს მსახურს კარვის დადგმაში და დაბინავებაშიც მოგვეშველა. ეს მოხდა გასული, 1884 წლის ოქტომბერში, ანუ ხუთი თვის წინათ.

კითხვა: როგორი გარეგნობის არის დათა თუთაშხია და აქვს თუ არა რაიმე განსაკუთრებული შესაცნობი ნიშნები?

პასუხი: საშუალოზე მაღალია, მძლავრი აღნაგობისაა. შესახედავად – წარმოსადეგი. აქვს ლურჯი თვალები, კეხიანი ცხვირი, ოდნავ მოღუნული, მხედრის წვივები. კოხტად, მოხდენილად იცვამს. უყვარს შავი ფერის ქართული ჩოხები და ხშირად იცვლის ერთიმეორეზე უკეთეს ცხენებს. ერთი სიტყვით, მის არისტოკრატ თანამემამულეთაგან თითქმის არაფრით განსხვავდება.

კითხვა: ელე თუთაშხია?

პასუხი: არა მგონია, ეგ შეკითხვა საქმეს ეხებოდეს.

კითხვა: რა იცით დათა თუთაშხიას ახლო ნათესავებისა?

პასუხი: ეს და-ძმა ბავშვობიდანვე ობლები არიან. რამდენადაც ვიცი, ჰყავთ მამიდა, მისი ქმარი და მამიდაშვილები.

კითხვა: რას გვეტყოდით თუთაშხიას განათლებაზე?

პასუხი: სასწავლებელში არ უსწავლია, მაგრამ მაინც საკმაოდ განათლებული კაცია. დაობლებული ბავშვები აღსაზრდელად ხსენებულ მამიდას და მის ქმარს, ხელობით დიაკვანს, აუყვანიათ. საკუთარ შვილებთან ერთად ზრდიდნენ. ორივეს ასწავლეს წერა-კითხვა, საღმრთო წერილი და სხვაც ბევრი რამ. დათა თუთაშხია კარგად ფლობს რუსულ სალაპარაკო ენას, უკეთესად, ვიდრე მე – ქართულს. ალბათ, რუსებთან ურთიერთობაში ისწავლა, მაგრამ სად და როდის – არ ვიცი. მკვირცხლი, საღი გონება აქვს. უაღრესად პატიოსანი, სამართლიანობის მოყვარული ახალგაზრდა კაცია.

კითხვა: რა გაკავშირებდათ, რა ურთიერთობა გქონდათ დათა თუთაშხიასთან?

პასუხი: ძლიერ ახლო მეგობრული დამოკიდებულება გვქონდა. მიუხედავად მომხდარი კონფლიქტისა, ახლაც უდიდესი პატივისცემით ვარ გამსჭვალული, როგორც დათა თუთაშხიას, ისე მისი დის, ელეს მიმართ.

კითხვა: ასე ახლო ურთიერთობაში მყოფ ადამიანებს ერთმანეთის სასიკვდილოდ გამეტება მოგიხდათ; ალბათ, საამისო სერიოზული მიზეზიც იყო: მითხარით, რას მოჰყვა კონფლიქტი?

პასუხი: დათა თუთაშხიამ მე და თავის დას, ელეს, ტახტზე ნახევრად წამოწოლილებს მოგვასწრო. აქვე აღვნიშნავ, რომ ჩვენს შორის პლატონური დამოკიდებულების მეტი არასოდეს არაფერი ყოფილა.

კითხვა: როგორ დაგინახათ დათა თუთაშხიამ და რა მოხდა ამის შემდეგ?

ექიმი: ბატონო როტმისტრო, ავადმყოფი მოიქანცა, დაკითხვის განგრძობა მის ჯანმრთელობაზე უარყოფითად იმოქმედებს. ბატონ ანდრიევსკის დასვენება ესაჭიროება.

გამომძიებელი: ვაკმაყოფილებ თქვენს თხოვნას. იმედი მაქვს, ბატონი ანდრიევსკი რამდენიმე დღის შემდეგ გაცილებით უკეთესად იქნება და საშუალება მოგვეცემა, განვაგრძოთ დაკითხვა.

ჩემი ჩვენებები სწორად არის ჩაწერილი...

დაზარალებული: (ს. რ. ანდრიევსკი)

გამომძიებელი: (ე. ა. იევლევი)

დაკითხვას დავესწარი – ექიმი: (ნ. ტ. შულცი)

ლ. დ. შვანგირაძის 1885 წლის 27 მარტი.
თანახმად თქვენი ბრძანებისა, მოვაწყე თვალთვალი ფოთის სამხედრო ლაზარეთში მკურნალობისთვის მყოფი გადამდგარი ოფიცრის, ს. რ. ანდრიევსკის სანახავად მისულ პირებზე, ლაზარეთის პერსონალთან ურთიერთობაში მყოფ პირებზე და შემდეგ გარდაცვლილი პორუჩიკის სამარეზე მიმსვლელებზეც.

მოგახსენებთ, რომ ბ-ნ ანდრიევსკის გარდაცვალებამდე არ შემოსულა რაიმე ცნობა ბოროტმოქმედ დათა თუთაშხიას ან მისი კაცის ფოთში, კერძოდ, ლაზარეთში გამოჩენის შესახებ. დაკრძალვის შემდეგ მეცხრე დღეს, ანუ მიმდინარე წლის 26 მარტს, დილის თერთმეტ საათზე, ლაზარეთის დარაჯთან – ნასალდათარ ს. ტაბაღუასთან – მივიდა მისი თანამესუფრე და მასავით ლოთი ნავსადგურის მტვირთავი ი.ბიბილეიშვილი, გაუბა საუბარი და, სხვათა შორის, დაინტერესდა ბ-ნ ანდრიევსკის ჯანმრთელობით. როცა ბიბილეიშვილმა პორუჩიკის გარდაცვალება შეიტყო, დაკრძალვის ადგილი იკითხა. ტაბაღუამ სამარის ადგილი დაწვრილებით აუწერა. ბიბილეიშვილმა კიდევ ცოტა ხანს დაჰყო და წავიდა, ხოლო ტაბაღუამ ამ შეხვედრის შესახებ დაუყოვნებლივ მაცნობა.

ამ ბოლო დროს ფოთის დუქნებში დ.თუთაშხიას სახელი ხშირად იხსენიება და შესაძლებელი გახდა იმ პირთა აღრიცხვაზე აყვანა, ვინც თუთაშხიას ნაცნობობას ან ამხანაგ-მეგობრობას კისრულობს. ასეთთა რიცხვში იყო ხსენებული ბიბილეიშვილიც.

ტაბაღუას ცნობის შემდეგ დაუყოვნებლივ გავეცი ბიბილეიშვილზე თვალთვალის ბრძანება და მოვაწყე ორი საფარი სამხედრო სასაფლაოზე. ბიბილეიშვილზე თვალთვალმა შედეგი ვერ მოიტანა. როგორც ახლა გახდა ცხადი, თუთაშხიამ მასთან შეხვედრა მოასწრო იქამდე, სანამ თვალთვალის დაწყება მოხერხდებოდა. ამჟამად პატიმრობაში მყოფი ბიბილეიშვილი გადაჭრით უარყოფს როგორც თუთაშხიასთან შეხვედრის ფაქტს, ისე მასთან ნაცნობობას საერთოდ, მაგრამ ტყუის: თუთაშხიას მისვლა სასაფლაოზე და ბ-ნ ანდრიევსკის სამარის ადვილად მიგნება ბიბილეიშვილის მიერ მიწოდებული ცნობით მოხდა.

ბოროტმოქმედი თუთაშხია სამხედრო სასაფლაოს მიდამოში შეღამებისას გამოჩნდა. მოდიოდა და იქაურობას მალულად ათვალიერებდა. ერთ მხარეს საფარში ისხდნენ ფელდფებელი ივანიცკი და პოლიციელი შარია. მეორე მხარეს – ვახმისტრი სტროპილინი და გოროდოვოი მახათაძე. მე და უბნის პოლიციელი თურნავა მოშორებით ჩირგვებში ვიწექით და თვალს ვადევნებდით ოპერაციის მსვლელობას.

თუთაშხიამ ვერც ერთი საფარი ვერ შენიშნა, პირდაპირ ბ-ნ ანდრიევსკის სამარისკენ გასწია. საფლავის ბორცვთან მხოლოდ ერთი წამით შეჩერდა. ჩანს, ადგილის დასახსომებლად იყო მოსული, - სტროპილინმა დაუყვირა, ხელები მაღლაო, წამოდგა, ბოროტმოქმედი მიზანში ამოიღო. ასევე მოიქცა მახათაძეც. მაშინ თუთაშხიას ზურგს უკან ფელდფებელმა ივანიცკიმ ჰაერში გაისროლა და პოლიციელ შარიასთან ერთად თუთაშხიას შესაპყრობად გაემართა. ბოროტმოქმედი ჩაწვა, ორი მაუზერი მოიმარჯვა: იგი სტროპილინის და მახათაძის მხრიდან სამარის ბორცვით აღმოჩნდა დაცული. ამიტომ მათთვის ყურადღება არ მიუქცევია – მიზანში ივანიცკი და შარია ამოიღო. ივანიცკიმ მეორე იარაღიდან ესროლა, მაგრამ დააცდინა. მოპირდაპირე მხრიდან სროლა ატყდა. შარიამ იყვირა და კოჭლობით გაიქცა. ამას ორმხრივი სროლა მოჰყვა: თუთაშხია სამარის ბორცვებს შორის მიხოხავდა და ისროდა. ივანიცკი მძიმედ დაიჭრა: მე და უბნის პოლიციელი თურნავა დროულად გავეშურეთ თუთაშხიასთვის გზის გადასაჭრელად, მაგრამ სტროპილინისა და მახათაძის შაშხანების ცეცხლის არეში მოვხვდით და, რა თქმა უნდა, ჩავწექით: თუთაშხიამ არეულობით ისარგებლა და მიიმალა.

მოგახსენებთ კიდევ ერთ დეტალს: პოლიციელი შარია ირწმუნება, რომ ჭრილობა გოროდოვოი მახათაძის მიერ ნასროლი ტყვიით მიიღო და არა თუთაშხიას მაუზერიდან ნასროლით. ამის შემოწმება შეუძლებელია, რადგან შარიას ჭრილობაში ტყვია არ ჩარჩენილა. პირადად მე დარწმუნებული ვარ, რომ შარიას თუთაშხიამ მიაყენა ჭრილობა. რაც შეეხება ფელდფებელ ივანიცკის – მისი ჭრილობიდან მაუზერის ტყვიაა ამოღებული.

ბოროტმოქმედ დ. თუთაშხიას ძებნა, მისი შესაძლებელი მისვლის ადგილების თვალთვალი გრძელდება.

 

გრაფი სეგედი
... როდესაც დამნაშავე პასუხისგებას თავს არიდებს, თვით ეს პროცესი სხვა, ახალ დანაშაულებებს ქმნის. მართლმსაჯულების წინაშე მით უფრო გადაჭრით დგება ბოროტმოქმედის შეპყრობის საჭიროება, რაც უფრო იზრდება მის მიერ ჩადენილ დანაშაულთა რიცხვი. აბრაგის ცხოვრება, არშიყი ქალის ცხოვრების დარად, შედგება იმისგან, რაც მან ჩაიდინა და სამძებრო დაწესებულებებისთვის ცნობილი გახდა; იმისგან, რაც მას არ ჩაუდენია და მიეწერა; და იმისგან, რაც მან ჩაიდინა და გაგებით კი ვერავინ ვერაფერი გაუგო. აქედან გამომდინარე, თუთაშხიას დოსიე სწრაფად გაიზარდა და იმდენად წინააღმდეგობრივი, ზოგჯერ საეჭვო ხასიათის ცნობებით შეივსო, რომ სამსახურებრივი მოვალეობის გარდა, პროფესიული ცნობისმოყვარეობაც გვამოძრავებდა, ნამდვილად გაგვეგო, რა ჩაიდინა და რა არ ჩაუდენია თუთაშხიას. პირადად მე უაღრესად მაინტერესებდა მასთან პირისპირ შეხვედრა, საუბარი, მის ფსიქიკაში ჩახედვა. აბრაგობის პირველი ოთხი წლის მანძილზე თუთაშხია, თითქმის დანამდვილებით შეიძლება ითქვას, საქართველოს ფარგლებს არ გასცილებია. ეს გარემოება საშუალებას გვაძლევდა, ასე თუ ისე, უწყვეტი თვალ-ყური გვედევნებინა მისთვის და იმედი გვქონდა, რომ დღეს თუ ხვალ გაებმებოდა ჩვენს მიერ დაგებულ რომელიმე მახეში.

თუთაშხიას, ეტყობა, ეხალისებოდა პოლიციასთან და ჟანდარმერიასთან ამგვარ დამოკიდებულებაში ყოფნა, რაც, იქნებ, იმითაც აიხსნებოდეს, რომ ხალხში ყოველი მისი პატარა წარმატებაც კი დიდ გამოხმაურებას პოულობდა, ამაღლებდა მის ავტორიტეტს, აკმაყოფილებდა მის პატივმოყვარეობას. არსებობს გარდუვალი კანონზომიერება. აბრაგის ხვედრი, ბოლოს და ბოლოს, სახრჩობელა, მდევრის ტყვია ან გამცემის ხანჯალი თუ საწამლავია, მაგრამ თუთაშხია, ჩანს, განგების რჩეული იყო და მისი ბედისწერა ჯერჯერობით კანონზომიერებებს არ ემორჩილებოდა. ზემოხსენებული ოთხი წლის მანძილზე სამძებრო დაწესებულებებმა ოცამდე ისეთი კაცის გადმობირება შეძლეს, ვისაც თუთაშხია ენდობოდა და სტუმრობდა. დასაშვებია, რომ ამ ოციდან ათმა მას მოსალოდნელი საფრთხე გაუმხილა, მაგრამ დანარჩენ ათს თუთაშხიამ ალღო უდავოდ თვითონ აუღო და აღარ გაჰკარებია. ამავე ხნის განმავლობაში ჩვენთვის მრავალგზის გახდა ზუსტად ცნობილი, თუ სად და როდის უნდა მისულიყო იგი. აქედან ხუთჯერ თუ შვიდჯერ თუთაშხია დანიშნულ ადგილზე სულ არ მისულა და პოლიციის გაძლიერებული რაზმი მას ამაოდ ელოდა. ერთხელ ისიც მოხდა, რომ საიმედოდ შემორტყმული ალყიდან გაიპარა, პოლიციისავე საჯინიბოდან რვა ცხენი წაიყვანა და, როგორც შემდგომში გამოირკვა, ოზურგეთში გაყიდა. ისეთი შემთხვევაც იყო, რომ თურმე, ამაოდ შემორტყმულ ალყაში რაღაცნაირად შეიპარა, მასპინძელთან ივახშმა და კვლავ გაიპარა. ეს რამდენიმე მაგალითი იმისთვის მომყავს, რომ ჩემს ხანგრძლივ პრაქტიკაში ერთადერთი შემთხვევა იყო, როცა აბრაგი გაუგებარი თავგამოდებით ეხუმრებოდა და ეთამაშებოდა – სახრჩობელას თუ არა, კატორღას მაინც.

ათას რვაას ოთხმოცდაცხრა წელს თუთაშხია უკვალოდ გაქრა. ამის გამო ხალხში ათასნაირი ხმა დაირხა, მაგრამ სარწმუნო – არც ერთი. ვფიქრობ, მეტისმეტად სუსტ, მისი ღირსებებისთვის სათაკილო მოწინააღმდეგეებად მიგვიჩნია, თამაში მობეზრდა...

თიყვა ძაძუა
– ვიცნობდი რას ქვია! ცალი თვალი გაფუჭებული რომ მაქვს, დათა თუთაშხიას გულისთვის მაქვს, თითქმის. თვალი არ დამკარგვოდა, რა გამაჩერებდა მნათედ. ისეთი ხელობა მქონდა, წავიდოდი სამუშაოდ და ორმოცი-ორმოცდაათი თუმანი მომქონდა ოჯახში. ამ ოდა-სახლს რომ უყურებ, წაბლია სუფთად, იმ ფულებით არის აშენებული და ჯიჯიხიას საყანე მიწებიც იმ ფულით ვიყიდე მაშინ. კასრის ფიცარს ვთლიდი, ორ კაპიკს იძლეოდნენ ცალში, ძალიან მაგარი საშოვარი იყო და ხელობადაც კაი სასიამოვნო; მიადგები უშველებელ წიფელს – კენწერო მზემდე წვდება, სწორია ლარივით და სუფთა, სადამდეც თვალი აგიწვდება, ნუჟრის ნასახი არ უჩანს არსად. თუ ხარ შეჩვეული, წიფლის ხის ხასიათი თუ გესმის – შეატყობ უცებ, დასკდება ადვილად, თუ ძარღვს დაიყოლიებს და გაგაწვალებს. ეს კია, ნაფოტი უნდა გამოუღო მაინც. ასე, მტკაველი, მტკაველ-ნახევარი უნდა ქონდეს სიგრძე ნაფოტს და სამი-ოთხი თითის დადება სისქე. დახეთქავ ნაჯახით; გაჩვენებს მაშინ, ვარგა თუ არ ვარგა საკასრედ. მარტო კაცი ვერ დაამუშავებ კასრის ფიცარს, ამხანაგი გჭირია, ან მუშა, ბირდაბირი უნდა გაგიწიოს ვინმემ. ამხანაგი ჯობია, კაი მუყაითი ამხანაგი.

ავიღე მოსავალი იმ შემოდგომაზე, გასაყიდი გავყიდე, სარჩო დავაბინავე და წავედი ყუბანში სამუშაოდ – სტანიცა არის ერთი, მთებშია, ბარაკაევკა ქვია. ბარაკაევკას აქეთ, ჩვენსკენ, დიდი წიფლის ტყეებია და იმ ტყეებში კასრის ფიცარი კეთდება – ცის და ქვეყნის, უთვალავი! პატარ-პატარა დაბებია იქ, ტყის მუშების დაბები. ათასი რჯულის ხალხია იმ დაბებში. ვიცნობდი ძველებს ყველას. ყოველ წელიწადს მივდიოდი და მეცნობებოდა, აბა რა იქნებოდა! ათისთავებს ჩემი მისვლა უხაროდათ ძალიან: ხელობა კარგი ვიცოდი და იმიტომ... მივედი, ვიპოვნე ამხანაგი, კაზაკი იყო ერთი, კრავეცი გვარად, კარგზე კარგი ხელოსანი და კიდევ უკეთესი კაცად კაცი. ვიმუშავეთ ერთი თვე. შეხვდა სახადი საწყალს და მოკვდა. იმ წელიწადს დიდი სახადი იყო იქ, ბევრი ხალხი წაიღო სენმა. ნამეტნავად, მოსული ხალხი დაიხოცა, თვარა, იქაურებს სახლებიც უკეთესი აქვთ, სახნავ-სათესიც არ აკლიათ, საქონელი ყავთ თავისი. მაძღრად, სუფთად მაცხოვრებელს სახადი იმდენად ვერ მიუდგება. ასეა ეს.

დავრჩი მარტო. ხალხი შეთხელდა და მუშაც არ იშოვნებოდა. ადგილობრივი კაცი მუშად არ დაგიდგება და არც ამხანაგად უნდიხარ; მთელი ოჯახით გადის სამუშაოზე, ტყეს ბალახივით თიბავენ და ხვეტენ ფულებს. მუშად აყვანა იქით უნდა მას შენი.

იმსიშორეს მისული უკან ხომ არ წამოვიდოდი და დავიწყე ჯახირი მარტომ. გავწვალდი, გავბეზრდი კაცი. ხელის ჩაქნევა მქონდა გულში. მივატოვებ და წავალ, ვფიქრობდი მე, და ამ დროს მოვიდა ტყეში დათა თუთაშხია. ფერდობზე უცხო კაცი რომ ამოდიოდა, დავინახე, მაგრამ შორიდან კი არა, ახლოს რომ მოვიდა, მაშინაც ძლივს ვიცანი. სად იყო დათა თუთაშხიას წელში გამოყვანილი შავი ჩოხები და ჯიშიანი კვიცები! ფეხით მობანდალებდა, ექვსშაურიანი ნათრევი წუღები ეცვა. ვაი, შენს დათას, ვიფიქრე მე, ახლოს რომ მოვიდა და გამიცინა.

– რა გაქვს სასაცილო, რა დაგმართნია ეგ?! – ვუთხარი მე

– ისე მაქვს საქმე, პატარა ხანს სადმე უნდა შევაფარო თავი, – მითხრა.

ერთი კია: ძველმანი ეცვა, თუ რა იყო, იმ ჩანჩურა და შეუხედავ ხალხში ბატონიშვილივით გამოჩნდა. ტანი აკლდა თუ ფეხი! ქალებმა ხომ მთლად თვალები დაივსეს მისი ცქერით.

რას იქმს კაცი! მივიყვანე ათისთავთან, აგერ, ამხანაგი მომივიდა-მეთქი. დავიწყეთ მუშაობა. კასრის ფიცრის გათლისა დათას არაფერი ესმოდა, მაგრამ ნაჯახის ხმარება კაი იცოდა, ადვილად ისწავლა ყველაფერი და მუყაითი კაცი რომ იყო, ის არის მთავარი.

პირველ დღეს ხის წაქცევა არ დაგვჭირვებია, მქონდა წაქცეული ხე და იმის დაჭრა დავიწყეთ. შორიახლოს პოკლონსკი და მისი ვაჟიშვილი ჭრიდნენ ხეს მაგრამ რანაირი იყო ის ხე თუ იცი! შემოწვდომა სამ-ოთხ კაცს რომ გაუჭირდებოდა, ისეთი. მეორე დღე თავდებოდა, რომ ჭრიდნენ და დათას სულ იქით ქონდა თვალი – ხან სისქეს უთვალიერებდა და ხან სიმაღლეს. ხის წაქცევა დათას არ უნახავს-თქვა – უნახავს, მაგრამ ის ხეები სულ სხვა ხეებია, მათი წაქცევა სხვა წაქცევაა სულ და მიტომ ქონდა დათას ცნობისმოყვარეობა. დაიყვანეს პოკლონსკებმა, როგორც იქნა, ის უშველებელი წიფელი. გაიტკაცუნა ხემ. გაიგონა დათამ ტკაცანი, შემატოვა ხელში ბირდაბირი და მიაშტერდა წიფელს. დაიძრა ხე, დაენარცხა მიწაზე. შევხედე დათას: ხერხვის დროს რომ იყო მუხლებზე, ზის ისევ ისე, კაცის ფერი არ ადევს, ოფლი ნამივით აყრია სახეზე და, გეფიცები მაღალ ღმერთს, წამოხტომაზე და გაქცევაზეა. თუ არ გაიქცეოდა, არ მეგონა. დიდხანს იყო ასე. მერე მკლავით მოიწმინდა ოფლი, მოტრიალდა და მოკიდა ისევ ბირდაბირს ხელი.

მეგონა, შეეჩვია უკვე და აღარ გაიკვირვებს ხის წაქცევას-მეთქი, მაგრამ ერთი საოცრება დაჩემდა: ამოვარჩევდით ხეს, მივადგებოდით წყვილი ცულით, მკლავის სიმსხო ნაფოტს ხოშკაკალივით ვაყრევინებდით. იმაზე რომ მივიდოდა საქმე, აგერ-აგერ უნდა წაიქცეს ხე, დაანებებდა თავს, გადგებოდა განზე და უყურებდა, როგორ დაწვებოდა ის დევივით წიფელი. არა მართლაა კაი საყურებელი: მეხივით გაიღებს ტკაცანს, თითქოს ხერხემალში გადატყდაო. ზეზეა ჯერ კიდევ, ერთს შემოტრიალდება ადგილზე და მერე გადაქანდება დასაწოლად. მიდის და ლეწავს ყველაფერს, რაც დახვდება გზა-გზა. ფოთოლი ქშინავს: ტოტებს ლიწინ-ლიწინი გააქვს – იმტვრევა ტოტები და იმიტომ. ისეთი ხმა გამოდის, ამირანი რომ კვდებოდეს და სიკვდილის წინ ამოიოხროს. დაასკდება მიწას – შეინძრევა ნიადაგი, დაიზანზარებს ყველაფერი. თვითონ ხე ბუყუნს გამოიღებს, – კაი მაგარ ვაჟკაცს მუშტი რომ შემოუკრავს მკერდში, იმისთანა ბუყუნს, ოღონდ ათასჯერ უფრო დიდს, და მიჩუმდება ყველაფერი – დავყრუვდიო, იფიქრებ. გდია ხე საცოდავად. იმწამსვე ჩაკიდებენ თავს ფოთლები. სიჩუმეა ისეთი, წყვდიადში გეგონება თავი დიდი სიჩუმეა, ძალიან!

ამის ყურება უყვარდა დათას. ახლოს თუ ჭრიდნენ ხეს სხვები, მიანებებდა თავს სამუშაოს და წავიდოდა საყურებლად. რამდენჯერ უთქვამს ჩემთვის:

– თიყვა, ძმაო, კისერი მომჭერი, თუ გინდა, და ხეს ადამიანივით და კიდევ უკეთესად გაეგება ყველაფერი. ადამიანზე ლამაზად და უკეთესად სიკვდილიც შეუძლია და სიცოცხლე ხომ იცის და იცის უკეთესი.

ასეთების თქმა უყვარდა დათა თუთაშხიას და რომ იტყოდა, ჯეროდა თავისი ნათქვამის მერე.

გადავუხვიე სათქმელს. დავბერდი და მავიწყდება სალაპარაკო. გაიარა ცოტა ხანმა, მოვიდა დაბაში ერთი ნასალდათარი კაცი თავისი ცოლით. ის ცოლი თან დასდევდა, თურმე, სანამდე მისი სალდათი ქმარი სამსახურს იხდიდა. უშვილოები იყვნენ და ლოგინი რომ ლოგინია, ისიც არ ქონდათ, ისე მოვიდნენ. რატომ მაინცდამაინც იქ მოიყვანა ღმერთმა თუ ეშმაკმა, რა ვიცი, რას გაიგებ კაცის ასავალ-დასავალს, მარტო ის სალდათი ხომ არ მოსულა ასე. რამდენიც იყო იქ მაცხოვრებელი, ყველა ასე შიშვლიკანა მოვიდა და მერე გაიჩინეს სარჩო-საბადებელი და მოიკიდეს ფეხი. კითხა ათისთავმა, ტყის ჭრა თუ იციო. არაო, სალდათმა, ტრამალის კაცი ვარ, ცულით შეშას თუ დავჩეხავ, თვარა ტყის მუშაობისა არ გამეგებაო. მაინც მიიღო სამუშაოდ ათისთავმა, მუშახელი აკლდა. მე და დათას გვთხოვა, ატარეთ ტყეში, მუშად გამოიყენეთ და ასწავლეთ კასრის ფიცრის გათლაო. დაიქცეს ის დღე, იქიდან დაიწყო ყველაფერი უბედურება და რა დაიწყო, აგერ ვიტყვი დალაგებით.

სალდათს და მის ცოლს ბუდარა და ბუდარიხა ერქვათ. რა ერის და რა რჯულის იყვნენ, კაცმა არ იცის. რუსულს ლაპარაკობდნენ, მაგრამ ისეთი რუსული იმ ერთხელ გავიგონე მე. ბუდარას ორივე თვალი მთელი ქონდა და მაინც ნამეტანი გლახად ხედავდა, სალდათობაში მოკლებია სინათლე. კარგი მუშა იყო ორივე. ბუდარიხა დედაკაცი იყო, მაგრამ თავის ბუდარაზე უკეთესად თუ არა, უარესად არ მუშაობდა. დათამ მათ ჯაფას ორი დღე უყურა და მითხრა, დღეში ათ შაურად ცოდონი არიან, თითო მანეთი ვაძლიოთო. მუშის ფასი მაშინ იქ ორი აბაზი იყო, ჩვენ ათ შაურს ვაძლევდით და ახლა კიდევ მანეთი რატომ უნდა მიგვეცა! დაიჟინა დათამ და რას ვიზამდი, თხუთმეტ შაურზე დამიყოლია მაინც. გაუხარდათ და უფრო უკეთესად დაიწყო მუშაობა ორივემ. ვასწავლეთ ნელ-ნელა ხის ამორჩევა, მისი წაქცევა, მისი დაჭრა, დახეთქვა, გათლა და დალაგება. მალე ისწავლეს, მონდომებით მოეკიდნენ საქმეს და იმიტომ. არა, მაინც რანაირი მუყაითები იყვნენ, ღმერთო შენი სახელის ჭირიმე: ტყეში ქინქლა იცის იმდენი, თუ დამპალ კუნძს არ წაუკიდე და არ ახრჩოლე, სადაც მუშაობა გიხდება, იქ, ერთ საათში შემოგაცლის ის ქინქლა ხორცს და ძვალს დაგიტოვებს მარტო. ბუდარას და ბუდარიხას არაფერი დამპალი კუნძი და მისი ხრჩოლება არ ჭირდებოდათ, არაფერი ქინქლა მათთვის არ არსებობდა... წაღუნავდნენ თავს დილაუთენია და დაღამებამდე დასვენება არ იცოდა არცერთმა. ეს არაფერი კიდევ, როგორი თავაზიანი და კაი გაზრდილი იყო ორივე! პირზე სულ ღიმილი და მოკრძალებული სიტყვა-პასუხი ქონდათ და უბატონოდ ქათამს არ გაცემდნენ ხმას. სალამი იცოდნენ – ორად იკეცებოდნენ, დღე იქნებოდა თუ ღამე, და ლოცულობდნენ იმდენს, დაყუდებულ ბერს შეშურდებოდა მათი ღვთისმოსაობა.

ერთხელ, სხვათა შორის, ვთქვი, დოქში წყალი მოგვძველებია-მეთქი. გაიგონა ბუდარამ, გამომტაცა ხელიდან ჭურჭელი, დაეშვა ფერდობზე. ვეძახე და ვემუდარე, – ნუ იზამ-მეთქი. ვინ გაიგონა! ერთი ვერსი წყლამდე იყო ჩაფრიალებული დაღმართი და ერთი ვერსი აქეთ, აღმართში სასიარულო. ამოარბენინა. დაგვალევინა, არ წყურებია მას თვითონ.

სიყვნენ ჩვენთან ერთი თვე, ისწავლეს ხელობა და დაიწყეს მუშაობა თავისთვის, ცალკე. ჩვენთან რომ იყვნენ, ქოხის აშენებას მაშინვე მოკიდეს ხელი. ვასწავლიდით, როგორ უნდოდა, და კიდეც ვეშველებოდით მე და დათა; ვუკეთებდით, რაც თვითონ ვერ მოდევდათ ხელში – კოჭი, ჩალანგარი, კარი და რა ვიცი, კიდევ რა. ჩვენთან რომ იყვნენ, იმ ერთ თვეში გააკეთეს ოთხი თუმანი ფული. გაძღნენ, საცოდავები. პატარა კიდეც ჩაიცვეს და დაიხურეს ტყის კვალობაზე. ქოხის კედლები ამოყვანილი ქონდათ უკვე, მიანებეს ქოხს თავი და ბოსლის აშენება გამოიწყეს. გამოიწყეს და ორ კვირაში ბოსელი ამოიყვანეს, ხუთი ძროხა რომ თავის ნაშენით მოთავსდებოდა, ისეთი. ესენი აქ გასამდიდრებლად და დასასახლებლად მოსულან, ვიფიქრე მე. დათას ისე უხაროდა ცოლ-ქმრის შრომა და მოცადეობა, თითქოს მისთვის შენდებოდა ის ქოხი და ის ბოსელი.

კაი, ბატონო! ერთხელ, შუადღე იქნებოდა, ასე. ვსხედვართ მე და დათა ტყეში, ვისვენებთ, ვჭამთ რაღაცას. მოვიდნენ ბუდარა და ბუდარიხა. დავიწვიეთ. ვთქვით ამ მთის, იმ მთის. ბუდარიხა გველაპარაკება, არ ვიცით ხელობა ისე კარგად ჯერ, რომ ჩქარა ვიმუშაოთ და ბევრი ფიცარი გავთალოთ, დღეში თითო მანეთს გამოვდივართ

და ხარჯი რამდენი გვაქვს, ხომ იცით კარგადო. ქოხი დასამთავრებელი გვაქვს, ლოგინები და ოჯახში ათასი სხვა რამე გვჭირდება. ძროხაც გვინდა და ფული არ გვყოფნისო. თხუთმეტი მანეთი გვასესხეთ, ამკვირია ძროხას ვიყიდით და, გინდათ, გიმუშავებთ იმ ფულს და გინდათ, ფულად დაგიბრუნებთო. სიტყვის თქმა არ მაცალა დათამ, მისცა თხუთმეტი მანეთი ბუდარიხას და უთხრა, – თქვენისთანა გამრჯელი ადამიანებისთვის ყველაფერი ალალია, იყიდეთ ძროხა და ღმერთმა ხელი მოგიმართოთო. თქვეს ცოლ-ქმარმა ასი მადლობა, ისხდნენ კიდევ და წავიდნენ თავისი ქოხისკენ.

არ მომეწონა, სიმართლეს ვიტყვი, არც მათი მოსვლა და არც დათასგან ფულის სესხება. არ დამნანებია, ღმერთია მოწამე, მაგრამ არ მესიამოვნა და ვუთხარი დათას ეს. მაინც, რატომ არ გესიამოვნაო, მკითხა დათამ. არ ვიცი, ვუთხარი მე, წინათგრძნობა მაქვს ცუდი და მერე გამოჩნდება, მართალი რომ ვარ-მეთქი. კვირას ბუდარა და ბუდარიხა ღამიანად გავიდნენ დაბიდან, ბარაკაევკაში ბაზრისთვის ადრიანად რომ მიესწროთ. გაიგო ყველამ, დიდმა და პატარამ, მუდმივად მაცხოვრებელმა თუ დროებით ჩამოსულმა, ძროხის საყიდლად წავიდნენო. დილითვე დავინახე, დაბაში რაღაც შეიცვალა, უფრო სხვანაირად იყო ყველაფერი, თითქოს. მამაკაცები დაფიქრებული იყვნენ, ქალები ქვეშ-ქვეშ იყურებოდნენ გაჯავრებულებივით. რა ამბავია, ვიფიქრე მე. ამას იქაურებზე ვლაპარაკობ, თვარა, მოსულები წავიდ-წამოვიდნენ საითღაც მეტი წილი და ვინც დაბაში დარჩა, იყო ისე, როგორც სხვა დროს მინახავს.

ის ჩვენი დაბა ბექობზე იდგა და სალაყბო ადგილიდან ფერდობზე იყო გადასახედი. იმ ფერდობით გზა ამოდიოდა. ბარაკაევკიდან მომავალი მგზავრი ამ გზაზე უნდა ამოსულიყო, სხვაფრად ვერ მოვიდოდა დაბაში. შუადღე კაი ხნის გადასული იქნებოდა. დავინახე, იქაურ მოსახლეებს ყველას, ოჯახის მთელი შემადგენლობით, სალაყბოზე მოეყარათ თავი და გადაჰყურებდნენ გზას. ჩუმად იყვნენ, ხანდახან ვინმე თუ იტყოდა კანტიკუნტად რამეს, თვარა გზას თვალს არ აშორებდნენ, ისხდნენ ასე, ჭოტებივით, ვითომ მიცვალებული უნდა მოესვენებინათ იქიდან. კი მივხვდი, რა მოლოდინიც ტრიალებდა, მაგრამ მაინც მივაყურე მათ გადალაპარაკება-გადმოლაპარაკებას და დავრწმუნდი სწორედ რომ მივხვედრილვარ: ბუდარების და მათი ძროხის მოსვლას ელოდნენ. გლეხი კაცისთვის საკვირველი არ არის, მეზობელი რომ საქონელს იყიდის, იმ საქონლის ნახვა მოუნდეს, მაგრამ მამაცხონებულებს, ხუთზე ნაკლები ძროხა არც ერთს არ ყავდა; ახლა მათი ნაშენი, აქეთ ღორები, იქით კრუხ-წიწილი და ბატი, და ბუდარების ერთი ძროხა მოლოდინად რომ უღირდათ, ამან გამაკვირვა ძალიან. ეს ხალხი, თავის დროზე, შიშველი და მშიერი მოვიდა აქ, მაგრამ ახლა ნამეტანი მდიდარი იყო ყველა. ნაკაფი ტყეები ქონდათ ამოძირკვული, კარტოფილს თესდნენ ზედ უამრავს. კარტოფილის მოსავალი იცის იქ, უკეთესს ნუ იტყვი. ერთნაირი ჯიშია, იისფერი კანი აქვს, სულ წვრილი ბოლქვი მუშტისხელაა და კომბოსტოსხელაც მინახავს. ერთ ტომარა სათესლეს, ერთიმეორეზე, ოცდახუთი ტომარა მოსავალი მოყავს. ხუთასი და ექვსასი ტომარა კარტოფილი ყველა ოჯახს მოუდის. ყიდიან. გაზაფხულის პირზე ყიდიან, რომ გაძვირდება, მაშინ. პურის და სიმინდის ყანები ცალკე აქვთ, ტყის დამუშავებიდან შემოსავალი – ცალკე. მთავრობა იმ ტყე-ღრეში და გადასაკარგავში არ არის და გადასახადის ასაკრეფად კაცი არ მოდის. მდიდრები არიან, ნამეტანი მდიდრები! ბუდარას ძროხის ასე გაფაციცებული და მუშტმოღერებული მოლოდინი რა იყო, ვერ გავიგე ვერაფრით. ვუთხარი დათას, ასე და ასეა-მეთქი. რაღაცას ჩხირკედელაობდა ნაჯახით. მიანება თავი, წამოვედით და დავსხედით ჩვენც იმ სალაყბოზე.

სადაცაა უნდა გამოჩენილიყო ბუდარა ბუდარიხიან-ძროხიანად, მაგრამ იგვიანებდა. ეს ხალხი კრინტს არ ძრავდა არც ერთი და გაგიჟებას კი იყო ყველა.

– ყაჩაღები დაუხვდნენ, ალბათ, და წაართვეს ძროხა! – თქვა ერთმა ისეთი ხარხარი ატყდა, ვითომ უსაშველოდ სასაცილო ეთქვას რამე. გაუხარდა ამის მთქმელს, ოხუნჯობა მომიწონესო, და კიდევ თქვა:

– დახოცეს ყაჩაღებმა, ალბათ, ბუდარა და ბუდარიხა!

ისევ ახარხარდა ხალხი.

აღარ მოიშალა ასეთების ლაპარაკი იმ კაცმა და იცინოდნენ სხვები, სანამდე დაიღლებოდნენ. დაიღალნენ და გაჩუმდნენ უწინდებურად. იმ კაცმა კიდევ სცადა მასხრობა, მაგრამ რომ აღარ აყვა აღარავინ, გაჩუმდა ისიც. ნახევარი საათი ისე გავიდა, ბუზის გაფრენას გაიგონებდა კაცი.

გამოჩნდა, როგორც იქნა, ბუდარა, ეგერ, შორს. ახლოვდებიან თანდათან. ყუბანზეც მსხვილფეხა საქონლისთვის რქებში იციან თოკის წაბმა და წინ გამოძღოლა. მოდის წინ ბუდარა, უჭირავს ხელში თოკი, მოყავს ძროხა. უკან ბუდარიხა მოდევს წკეპლით ხელში.

მოახლოვდნენ.

– თხა უყიდიათ, თხა! – დაიძახა ვიღაცამ.

ხალხმა ჩუმად ჩაიხითხითა, ხარხარს მოერიდნენ, ბუდარიხამ არ დაგვინახოსო. თხა არ იყო ის, ძროხა იყო, კაი ჯიშის მთის ძროხა. არ იცოდნენ, უბედურებმა, იმ ძროხის ამბავი. მათი ძროხებივით ბევრ რძეს ვერ მოიწველიდა, მაგრამ რასაც მოიწველიდა, ის რძე მეტ ერბოს დაიყენებდა, ვიდრე მათი ბათმანი. არ იცოდნენ ეს და უხაროდათ, პატარა ძროხა პატარას მოიწველისო.

ფერდობს ამოყვნენ და რომ მოაწიეს, ასე, ოც ნაბიჯზე, დაიჩურჩულა ვიღაცამ:

– უკუდო ძროხა უყიდიათ, შეხედე!

კუდი მართლა წაკვნეტილი ქონდა ბოლოში იმ ძროხას, მტკაველზე თუ ცოტა მეტი. ტყიან ადგილში ძროხას რაც მეტი გრძელი კუდი ექნება, მით უკეთესია, ბუზს და ქინქლას უკეთ მოიგერიებს. კუდმოკლე ძროხა გაწვალდება, ბუზი შეაწუხებს. გაწვალებული და შეწუხებული საქონელი წველაში იკლებს. წაკვნეტილი კუდი რომ დაინახეს, იმწამსვე დამშვიდდა და დაწყნარდა ყველა: უარესია ბუდარების ძროხა ჩვენს ძროხებზეო!

დაიშალა ხალხი, წავიდნენ სახლებში და თავის გზაზე.

– ასეთი უგუნური და ბოროტი ხალხი თუ გინახავს სადმე! – მითხრა დათამ. – რა უხარიათ, ნეტავი? რამდენი მეტი მდიდარი მეზობელი ეყოლებათ, უკეთესი არ არის მაგათთვის? გაგიჭირდება რამე, მიხვალ შეძლებულ მეზობელთან, დაგეხმარება და გაგიმართავს ხელს. ეს რა ხალხია, არ მესმის მე!

იმ ხალხის ამბავი დათამ მართლა არ იცოდა. მე ვიცოდი. დაჭმული ყავდათ ერთმანეთი, შურით აღარ იყო არც ერთი, ღატაკი რომ გამდიდრდება, ასე იცის. ის დაბები გამდიდრებული ღატაკების დაბებია. ცუდი ხალხია ნამეტანი, თვარა, მიგდე ყური და აგერ ნახავ, რაც გამოვიდა ბუდარებიდან და მათი ძროხიდან. შენს მტერს!

დააბეს თავისი კუდმოკვნეტილი ძროხა ცოლ-ქმარმა ჩიქვანის სასახლისხელა ბოსელში, დაუწყეს წველა და რა მოხდა, თუ იცი? რა მოხდა და, იმ დაბაში ისეთი მეწველი ძროხა არ გამოდგა მეორე. არ ჯეროდა არავის, ჩვენს ძროხებზე მეტს და უკეთესს ეს კუდწაკვნეტილი თხა როგორ მოიწველისო, მაგრამ კაი მამაძაღლი დედაკაცი ყოფილა ბუდარიხაც; იშოვნა სადღაც შუშის ჭურჭელი, შეიტანდა ბოსელში ცარიელს, გამოიტანდა იქიდან სავსეს, ჩამოატარებდა თავისი ქოხისკენ საქვეყნოდ, იცოდა, ფანჯრებიდან ცალი თვალით რომ უჭვრიტინებდნენ გულგახეთქილი მეზრბლები და ისე გამოივლიდა, ვითომ ქილა რძე კი არა, დადიანების მემკვიდრე მოყავდა საძიძოდ. გადარია ეშმაკმა დედაკაცმა მთელი დაბა.

გავიდა კიდევ პატარა ხანი. დაიწყო გაშრობა ბუდარების ძროხამ. გაშრა ერთ კვირაში. იყო მშრალად თვე, თუ ნაკლები, და გაიპარა ერთ დღეს ნახირიდან. ბუდარების ძროხა გაიპარაო, გაიგო დაბამ და უარესად გადაირია დიდიან-პატარიანად ყველა: სულ ერთი თვე ცოდნია ამ თხას გაშრობა, მეტი არა, და ახლა უკვე ხბოც ეყოლება მოგებული სადმე, მყუდრო ადგილასო. იცის ზოგმა საქონელმა ხბოს მოსაგებად გაპარვა. დაძებნეს ერთხელ თავისი ძროხა ცოლ-ქმარმა – ვერ იპოვნეს. მე და დათაც წავედით საძებნელად, მოვიარეთ ყველა ხევი და კუნჭული – სად არის ძროხა! შეღამებული იყო უკვე, დაბაში ვბრუნდებოდით და ამასობაში შემოგვესმა დედაკაცის მოთქმა. ავედით იმ ზარის და ტირილის ხმაზე. რას ვხედავთ: გდია ბუდარების ძროხა ყელგამოჭრილი, უწევს გვერდით მარგილით თავგაჩეჩქვილი რუხი ბოჩოლა. ბუდარიხას გაუწეწია თმა, დგას მუხლებზე და ტირის, შულაიას ქალების კაი დატირება რომ გაგიგონია, იმაზე უკეთესაღ. შვიდი-რვა კაცი დგას გარშემო, ისინი, ბუდარების ძროხის მოკლე კუდი რომ უხაროდათ. დაუკრეფიათ გულ-ხელი და ისეთი სახეები აქვთ, ვითომ ამსიმძიმე სადარდებელი არც მათ და არც მათ მამა-პაპას არ შეხვედრია არასდროს...

– შეხედე ამ მამაძაღლებს რა საქმე უქნიათ, თიყვა, ძმაო! – გადმომჩურჩულა დათამ. – ამ ცოდვის ჩამდენი ამათშია რომელიღაცა, მომკალი თუ გინდა.

გაჯავრებული იყო დათა უზომოდ, ლოყები უცახცახებდა სულ. წამოავლო მოულოდნელად ხელი მარგილს, დაერია იმ დადარდიანებულ ხალხს და ვინ საით გაიქცა, ვერც ერთს ვერ შევასწარი თვალი. გაშველება რომ ვიფიქრე, მარგილი უკვე გადაგდებული ქონდა დათას, ისე უცბად მოხდა ყველაფერი.

ათისთავმა ბარაკაევკაში კაცი აფრინა. ამოვიდა მეორე დღეს ულვაშებგაბზეკილი ბოქაული, სკირდა ქონდა იმ ბოქაულს გვარი. ნახა ის საცოდაობა, მიიკითხ-მოიკითხა ხალხში, როგორ იყო ამბავიო. ჩუმად უჩივლეს ნაცემებმა დათას, მაგრამ იძუნწეს, ფული ვერ გაიმეტეს ბოქაულისთვის მისაცემად. ხუთი მანეთი მივართვი სკირდას. მაამბობინა, მარგილის ტრიალი როგორც მოხდა. მოკვდა სიცილით, – კაი უქნია, ცოტა მოგხვედრიათო, გამოუცხადა ხალხს, გამოთვრა არაყით და წავიდა, საიდანაც იყო მოსული, იქით. დამრჩნენ ხლისტები ნაცემიც და ხახამშრალებიც. ხლისტებიო, რომ ვამბობ, ასე ეძახიან მათ, სარწმუნოება აქვთ ასეთი და იმიტომ დაარქვეს ასე. იმას მერე ვიტყვი, რანაირიც იყო მათი სარწმუნოება. გავიდა სამი დღე, ნაცემი ხლისტები რაღაც მალულად და ჩუმ-ჩუმად დაიარებიან სამუშაოდ. შევნიშნე, გაცეცხლებით, მაგარი გაცეცხლებული იყო დათა იმ მარგილს რომ ატრიალებდა, მაგრამ მაინცდამაინც გამეტებით არ დაურტყამს არავისთვის, იქ ვიყავი და ვხედავდი ყველაფერს.

გამინაპირა ერთმა, დამიწყო გამოკითხვა, შენი ამხანაგი რას ფიქრობს და რა გუნებაზე არისო. მივხვდი მაშინვე: რომ დააბეზღეს ბოქაულთან დათა, ამის შინებიათ, დაგვხოცავს სათითაოდო. დათა რას ფიქრობდა და, ნანობდა, რატომ გავლახე ის კაცები, დამნაშავე ეგებ მათში არც იყო ვინმეო, მაგრამ ასე ხომ არ ვეტყოდი ხლისტებს. ჯერჯერობით გზად ნუ შეეფეთებით, მოერიდეთ, რამე საშინელება არ დაგმართოთ-მეთქი. აბა რა ვქნათ, როდემდის ვიმალოთ, იქნება არც გვიპირებს რამეს, მაგრამ ესეც ხომ უნდა ვიცოდეთო. ხვალ მოდი, გაგიგებ ყველაფერს-მეთქი. მოვიდა მეორე დღეს, – გვიშველე რამე, ღმერთი გადაგიხდის მაგიერსო. ღმერთი არ ვიცი მე, ხუთი მანეთი შემიგროვეთ და მერე ვილაპარაკოთ-მეთქი. წავიდა, უთხრა სხვებს ეს ამბავი. კითხეს თავის ქრისტეს... იმ ხლისტებს საკუთარი ქრისტე ყავდათ იქ, ცოცხალი ქრისტე, მათსავით კასრის ფიცრის მუშა იყო ისიც. მიეცით ეგ ხუთი მანეთი და დააშოშმინეთო, ქრისტემ. მომიტანეს და მომცეს. ჩავიდე ჯიბეში, დავიბრუნე ბოქაულისთვის მიცემული ფული და დავრთე ნება – თამამად იარეთ სამუშაოზე, მე ვარ პასუხისმგებელი-მეთქი.

ბუდარები თავის ზარალს გლოვობდნენ. იგლოვებდნენ, აბა რა, მაგრამ აქეთ დათას კრიჭა რომ ვერ გაუხსნა ვერაფერმა, ის თქვი შენ. ასეთი მოწყენა და ჯავრი თუ შეეძლო, არ ვიცოდი მანამდე. იყო ასე დარდიანი და მოღუშული.

ერთ დღეს უცებ გამხიარულდა დათა. გამეხარდა, გუნება რომ დაუბრუნდა, მაგრამ ისიც მითხრა გულმა, რაღაც საკვირველს რომ აპირებდა. ვკითხე. არაფერი არ უთქვამს შაბათამდე. შაბათს საქვეყნოდ თქვა, – ბუდარებს ფული ვასესხე, ბარაკაევკაში ერთად მივდივართ, ძროხები და ცხენი უნდა ვიყიდოთო.

– რატომ შვრები მაგას-მეთქი, – ვკითხე.

– შემიძლია და მიტომ, რატომ არ უნდა ვშვრებოდე, ნეტავი! – მითხრა დათამ.

გადავიქნიე თავი და გავჩუმდი.

ღამიანად წავიდნენ ერთად სამივენი. საღამოს დაბრუნდნენ. ორი ძროხა ამოიყვანეს თან, თავისი ბოჩოლებით, და კაი მშვენიერი ცხენი. დათას არ შეცდებოდა ამორჩევა. კაცი არ გამოჩენილა სალაყბოზე მათ შესახვედრად. შინიდან ცხვირი არ გამოუყვია არავის, ფარდების იქით იყვნენ ჩასაფრებული და იქიდან უჭვრიტინებდნენ ამბავს.

იქირავეს ბუდარებმა მუშები, ამოძირკვეს საკარტოფილედ და საყანედ კაი ძალი მიწა. იყიდეს სათესლე, მოხნეს და დაფარცხეს. დაამთავრეს ქოხი, იყიდეს საჭირო ნივთები, ღორები და ფრინველებიც გაიჩინეს.

ვეღარ მომითმინა გულმა ვკითხე ერთ დღეს დათას: – რამდენი მიეცი ბუდარებს, ასე რომ აივსნენ და აშენდნენ-მეთქი.

შემომხედა დათამ, მიყურა პატარა ხანს, ისევ მიუშვა ფიცარზე ნაჯახი და მერე მითხრა:

– შენ რა გაგიფუჭდა, თიყვა, ისინი თუ აივსნენ და აშენდნენ?

– რა უნდა გამიფუჭდეს, მაგრამ შენ რომ გაგიჭირდეს, თუ გგონია, ბუდარები და მისთანები გადაგყვებიან ზედ?!

– მე არ გამიჭირდება ისე, მაგენის დახმარება რომ დამჭირდეს, – მომიბრუნდა დათა. – ქონებას გაიჩენენ, შეძლებული კაცისთვის სიკეთე ადვილი საქნელია. სხვა შეხვდებათ ვინმე გაჭირვებული და როგორც მე დავეხმარე მაგათ, ისე დაეხმარებიან მაგენიც იმ გაჭირვებულს. ჩემი გასაჭირი თუ დადგა, მეფისნაცვლის ნათლული რომ ვიყო, ის ვერ მიშველის.

– დავინახავთ მაგასაც! – გავიცინე მე. – ყველას დასანახად და შესაშურებლად რომ გამოქონდა ბოსლიდან მონაწველი რძით სავსე ჭურჭელი, იმაში შევატყვე, რაც ხალხია მაგენი... აღდგომა და ხვალეო, ნათქვამია. რამდენი მიეცი მაინც?

– სამასი მანეთი. თვითონ მივეცი. ვასესხე. ვაჩუქებდი, მაგრამ ქონება შენით ნაშოვნი უნდა. ნაჩუქარი უყუათოა, არ გაგიჩერდება კაცს.

გაზაფხულდა და წამოვედი აქეთ. მოვუარე ყანას და საქონელს. დავბრუნდი ისევ დაბაში, სამუშაოდ. ძალიან ცუდ გუნებაზე დამხვდა დათა და ვერც ვათქმევინე ვერაფერი, რა აწუხებდა.

დადგა შემოდგომა, აიღო დაბის ხალხმა მოსავალი. ბუდარამ და ბუდარიხამ ქვეყნის პური და კარტოფილი დააბინავეს, ქვეყნის ერბო და ყველი შეინახეს, ათფუთიანი ტახი დაკლეს. დათას ვალიც გაისტუმრეს, მაგრამ ის თავაზიანი, ზრდილობიანი და კეთილი ბუდარები სადღა იყვნენ, თავიდან რომ იყვნენ ისეთი! ბუდარა-ბრუციანმა თვალში უკეთესად გამოიხედა. ბუდარიხამ ტყეში მუშაობას თავი დაანება, შინ დაჯდა, საქსოვი და სხვა ხელსაქმე დაიჭირა ხელში, – ოჯახს მოვლა უნდაო. ბუდარამ, ღმერთმა იცის საიდან, ერთი კოჭლი მოიყვანა მუშად. იმ კოჭლს ჭკუაც კაი გვარიანად აკლდა, იღრიჭებოდა სულ და თავისთვის ბურტყუნებდა რაღაცას. ამუშავებდნენ გათენებიდან დაღამებამდე, აბაზს აძლევდნენ დღეში, წელი მოწყვეტაზე ქონდა, საცოდავს. არა, ზედმეტი არ იყო ის კოჭლი, სოფელს ერთი სულელი ჭირდება უეჭველად, მაგრამ იმდენ შრომაში აბაზი უღმერთობა იყო და ცოდვა. უთხრა დათამ ბუდარას ეს. ბუდარამ, – სულელს მეტი არ ჭირდებაო.

ტყიდან რომ ბრუნდებოდა ბუდარა, ის ღირდა ნახვად: მოდის დიდბატონივით წინ თვითონ, მოდევს უკან სევა-სულელი ძუნძულ-ძუნძულით და მოაქვს ბუდარას მთელი ხელსაწყო თან - ცულები, რანდები, კომბალი, ხერხი, სოლები და უროები, გადასდის ხვითქი. ხელსაწყოს ტყეში ვტოვებდით ყველა. შევინახავდით სადმე, წვიმას რომ

არ გაეფუჭებინა, ისე. კაცს არ ახსოვს, ხელი ეხლოს ვინმეს. მომპარავენო, ოთხ-ხუთ ვერსს ატარებინებდა იქით-აქეთ, აკლდა ვითომ უამისოდ ჯაფა და ჭაპანწყვეტა სევას!

ადრეც მქონდა შემჩნეული, მაგრამ, არ დავფიცავ, მეჩვენება-მეთქი, ვფიქრობდი ჩემთვის: ბუდარიხა დათაზე თვალებს რომ აცეცებდა, იმაზე ვამბობ და მოგახსენებ. ახლა, რომ მოძღა და მოსუქდა, შეტევაზე გადმოვიდა, პირდაპირ. არ აქცევდა დათა ყურადღებას და ამაზე მთლად გადაირია ქალი, აღარ იცოდა, რა ექნა, დაურეცხავი არ დაუტოვებია ჭინჭი და დაულაგებელი კუნჭული. ისე, კი იყო ვალდებული, ერეცხა და ეკერებინა ჩვენთვის, ჩვენით აშენდნენ და აივსნენ, მაგრამ ეს ფაციფუცი იმის რომ არ იყო და სხვა რაღაც უნდოდა ბუდარიხას, ეტყობოდა ყველაფერში. არ მომწონდა ჯერ მისი საქციელი. მერე ვიფიქრე, დათას რა დაუშავდება ამით, რას წააგებს-მეთქი. ხლისტები ისე იყვნენ ერთმანეთში, ვითომ ყველა ცოლ-ქმარი ყოფილიყო. მათი სარწმუნოებით, სხვა ხლისტის ცოლთან წოლა ცოდვა კი არა, მტრედების ღუღუნად ითვლებოდა. ამის შემყურე ბუდარიხა გადაირეოდა, აბა რა იქნებოდა! ვუთხარი დათას, ქალებზე ნაკლებობაა მაინც, ხლისტები მართლმორწმუნეებთან საქმეს არ იჭერენ, ხომ ნახე ეს, და ბუდარიხას ნამდვილად არა უშავს, ნუ გააწვალე მაგ ქალი, აუსრულე გულის ნადები რა გიჭირს-მეთქი! არ მიიკარა დათამ ბუდარიხა. მე ეს საქმე ვიკისრო, ისე გამოვა, თითქოს იმისთვის დავეხმარე მაგენს, რომ მერე საწადელი ამესრულებინაო. იტრიალა ბუდარიხამ ერთხანს კიდევ, გადაუწყდა იმედი და აღარ დაადგა ჩვენსას ფეხი. მოგვიწია ისევ ღელეზე ჩვენი საცვალის ჭყლეტამ და საცოდაობამ.

სანამდე არაფერი ებადათ ბუდარებს, პირიდან ლუკმას იცლიდნენ და სხვას უყოფდნენ. გამდიდრდნენ – ბუდარა წეკოს არ მოაწევინებდა არავის და ბუდარიხა კვერცხს – ბარაკაევკაში რომ ღირდა ათი ერთი შაური – ტყეში ორ შაურნაკლებ საკუთარ დედას არ მიცემდა. ჩემთვის და დათასთვის ხომ გაწყვიტეს ყველაფერი: რამე რომ დაგვჭირვებოდა და გვეთხოვა, არ მოგვცემდნენ – ენანებოდათ, და არც მოგვყიდდნენ – დათას ფულით იყვნენ აშენებული და ერთ ჩარექა რძეში ფულის გამორთმევა რცხვენოდათ. უარს გვეუბნებოდნენ, არ გვაქვსო!

ბუდარიხამ არყის ქვაბი გაიჩინა. ხდიდა არაყს და ყიდდა. სევა-სულელს ტყიდან შეშის ზიდვით ზურგი ქონდა გადატყავებული, მაგრამ მათი არაყი უფულოდ გემოთი არ გაუსინჯავს. მაგიერში, ბუდარიხა ბრაგას რომ დააყენებდა და გადაწურავდა, ბაზალუყი მთლად სევასი იყო. ჭამდა, საცოდავი, ბაზალუყს, დადიოდა გამოლენჩებული და მუცელი წყალმანკიანივით ქონდა გაბერილი.

მიუხოხდნენ ხლისტები ბუდარებს, დაუწყეს ქადაგება – ჩვენი სარწმუნოება მიიღეთო. ბუდარიხა დაიყოლიეს მალე, – დალევა არ შეიძლება არყის, თვარა, ისე ხადე და ყიდე, რამდენიც გენებოსო. გახლისტდა და კურო არ მოკლებია მას მერე, მაგრამ ბუდარამ არ ქნა არაფრის დიდებით. მართალია, ცოლი გაუხლისტდა და ბუდარამ, როგორც მართლმადიდებელმა, მის ლოგინში წოლის უფლება დაკარგა და არც უნდოდა, მაინცდამაინც, ეს საქმე, მაგრამ თვითონაც რომ მიეღო მათი სარწმუნოება, თამბაქოს წევას და არყის სმას უნდა ჩამოშორებოდა და ამას ვერ შეელია. რა იცოდა, უბედურმა, რა დღე მოელოდა, თვარა მოკლავდა ცოლს და არ შეუშვებდა იმ სარწმუნოებაში ცოცხალი თავით.

რა მოელოდა და, აიშვა თავი ბუდარიხამ. მოიარა ყველა ხლისტის ლოგინი, რამდენიც იყო დაბაში. უფლება ხომ ქონდა, მაგრამ არც არავისი პატივისცემა არ დაიკლო – მადა ჭამაში მოდისო, ნათქვამია. იქით ხლისტები სკდებოდნენ გულზე, ბუდარას რომ ვერაფერი დააკლეს და რომ ვერ გადაიბირეს, მტრად გადაეკიდნენ, მოსაკლავად არ დაინდობდნენ, მაგრამ იცოდნენ, ჩვენი ნაამაგარი რომ იყო ბუდარა, დათასი ეშინოდათ ნამეტანი და ვერ უბედავდნენ ვერაფერს. ცემდა ბუდარა ბუდარიხას ყოველდღე, სხვა კაცებთან ნუ მიდიხარო. არ იშლიდა ბუდარიხა, ასეთი სარწმუნოება მაქვს, ეს საქმე რომ არ გავწიო, საიქიოს წარვწყმდებიო. ქალს საბაბი მიეცი და დააოკებ მერე?!



გადმოწერე სრული ვერსია