Christ Carrying the Cross

ცხადია, ჩვენ ნაკლებად მიგვიწვდება ხელი იმ ინსტრუმენტებსა და სუბსტანციაზე, რომლითაც იქსოვებოდა ბოსხისეული სამყარო. ყოველივე ეს (სიკეთე, ბოროტება, საკრალური, პროფანული და სხვ.) ჩვენს დროში სოციო-კულტურულ სიცხადეებად აღიქმება. სეკულარული აზროვნებისათვის რელიგიური ლინგვისტიკა ხომ ამგვარ სიცხადეთა გამო ძრწოლაზე აიგება – იმის ჯიუტ გახსენებაზე, რის შესახებაც თითქოს იმდენად კარგად ვიცით, რომ მათ შესახებ ყოველი საკითხის ხელახლა წამოჭრა უხერხულიც არის, იშვიათი და ინტიმური განცდის წამებში კვლავ და კვლავ თავს რომ არ გვეხვეოდეს აზრი, რომ ეს ბანალობანი იყვნენ და რჩებიან ადამიანის ცნობიერების უცვლელ ფუნდამენტად, რომ ისინი მნიშვნელობენ და თავისი ფარული ზემოქმედებით გვაიძულებენ, კიდევ და კიდევ მივმართოთ მათ. თუ არა მათი იდუმალი ხმიანება, თუ არა ერთგვარი იძულება, გვახსოვდეს ისინი, სამყაროში ექსტატურად ჩართულნი დაუსრულებელი, ერთგვაროვანი სოციო-კულტურული ციკლების ასახვად ვიქცეოდით. თუკი ადამიანი მართლაც მოძრაობს რაიმე ინვარიანტულ ფენომენებს შორის, ამ უკანასკნელებში, ალბათ, უპირატესად სწორედ მარად მომავალში განთავსებული სულის მაკონსტრუირებელი ბანალობანი შეიძლება ვიგულისხმოთ. ამ აზრით, კაცის ბიოგრაფია საკუთარ სულში მოგზაურობაა, ან, სხვაგვარად, სულის ამ მაკონსტუირებელ წერტილთა გამჟღავნების გრძეობაა. ამიტომაც ამბობს მერაბ მამარდაშვილი, რომ ფილოსოფია სხვა არაფერია, თუ არა სიცხადეთა გააზრება და რომ აზროვნების აქტში ჩვენ ვსაუბრობთ, ერთი შეხედვით შორეულ, სინამდვილეში კი უახლოეს და უინტიმურეს საგნებზე.
ვფიქრობთ, ეს არის კიდევ ერთი ნაბიჯი ბოსხის წაკითხვის გზაზე. მისთვის სწორედ პირველად სიცხადეთა, როგორც პოლარობათა დაძაბულობაში იშვება ადამიანი, როგორც წარმატებისა და სიკვდილისკენ მავალი არსება. უფრო მეტიც, მასთან ადამიანზე ლაპარაკი შეგვიძლია, ალბათ მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც იგი პოლარობათა დაძაბულობის ველში მოიცემა. ეს დაძაბულობა ყველა გონიერ არსში ხმიანებს, ვინც არ უნდა იყოს იგი – უმეცარი ვიგინდარით დაწყებული და საკუთარი თავის გადამლახველი ნეტარით დამთავრებული. სწორედ იგი ქმნის სულის კონფიგურაციას იმით, რომ კალეიდოსკოპურად განალაგებს და ულმობელ დინამიკაში ამყოფებს მნიშვნელობათა და ღირებულებათა იერარქიებს, ბოლოვად მიზანდასახულებებს, საზრისებს და სხვა. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, რელიგიური ცნობიერებისათვის სწორედ დაძაბულობის ეს ველია პერსონის უმთავრესი დინამიკური ძალა და, საბოლოოდ, ის სუბსტანცია, რომელშიც და რომლითაც იგი აიგება.
როგორც ვთქვით, ბოსხს, ალბათ, სწორედ აქ უნდა მივაგნოთ, სასაზღვრო დაძაბულობის ამ დიხოტომიურ სივრცეში, მისი ნახატების ასეთივე სასაზღვრო დინამიურობასა და ენერგეტიკას რომ განსაზღვრავენ. ამის გარეშე ბოსხი მისი ეპოქის იმ მეტიჩარა სნობად წარმოგვიდგება, მისტიკური განათლებულობით რომ მანიპულირებს, ერთგვარი მოდური ინტელექტუალური ანდერგრაუნდის როლს რომ თამაშობდა იმ დროს.

Christ Carrying the Cross

ზერელე თვალისათვისაც ცხადია, თუ რა ექსტატურად აღიქვამდა იგი საკრალურ და პროფანულ პოლარობებს – იმდენად ზღვრულად, რომ სამყაროს სხვა კონფიგურაციაში არც შეეძლო არსებობა და სწორედ ამგვარად აღწერილი ყოფიერება იყო მისი ჭეშმარიტი სამშობლო იყო – სხვა, კაცობრიობის დიდი კეთილისმყოფელების, სავონაროლასა და ლოიოლას მსგავსი რელიგიურ-მორალისტური პათოსით აღვსილი პერსონების დარად. ამასთან, მისი პათოსი უფრო მოწმის (თუ მოწამის) წადილია, მოძებნოს ის ენა, ის ლინგვისტური არსენალი, ის ფერთა დრამატურგია თუ სიმბოლოთა სისტემა, რომლითაც ამ ორ საწყისის შეხვედრა, უფრო სწორად, ადამიანის, როგორც მათი შეხვედრის ადგილის და როგორც მოხეტიალეს აღწერა გახდება შესაძლებელი.

esse homo

და კიდევ ერთი: დაძაბულობის ამ ველში მოძრაობის აღწერის ერთ-ერთი ინსტრუმენტი წარმატების კატეგორიაა და, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, სწორედ მას მოვიშველიებთ. ეს უკანასკნელი მოძრაობას შეფასებითი თვალსაზრისით აღწერს, ამავე დროს, იმ ორიენტირსაც გვიჩვენებს, რომლის კონსტრუირებას მოძრაობასთან ერთად ხდება. ამით იგი ერთგვარი კომპასი თუ ფარული სუფლიორია. გზა კი მთლიანად საკრალურისა და პროფანულის სუბსტანციებზე აიგება ოღონდ ისე, რომ მხოლოდ ე.წ. წმინდა შეშლილობა თუ გამიჯნავს მათ და ამ გამიჯვნასაც უფრო მეთოდოლოგიური მნიშვნელობა აქვს, ვიდრე რეალობის აღმწერი. თუ შეიძლება ითქვას, ამგვარი გამიჯვნა ერთგვარი პრინციპული და თანამიმდევრული პრიმიტივიზმია, რომელიც ადამიანს ამ პირველად ვითარებაზე ამახვილებინებს ყურადღებას: საკრალური და პროფანული პოლარობების არსებობაზე. ამასთან, საკმარისია, ავყვეთ გამიჯვნის მცდელობებს, რომ პირველივე ნაბიჯების გადადგმისთანავე დავრწმუნდებით, თუ როგორი შეუძლებელი საქმისათვის მოგვიკიდია ხელი. და მაინც, რამდენადაც ჩვენ, სასრულმა არსებებმა, გარდუვალად უნდა მივაწეროთ საკუთარ თავს წარმატება ან წარუმატებლობა, ეს გამიჯვნა გარდუვალი ხდება.
გავიხსენოთ ჯვრის ტვირთვის ბოლო ვარიანტი (1515-16 წლები. გენტის მშვენიერ ხელოვნებათა მუზეუმი). მაცხოვარი აგზნებული ადამიანებით არის გარემოცული. იგი ნახატის ცენტრშია. თითქოს სძინავს, თუმცა, ცხადია, ეს არ არის ძილი. ეს არის განსხვავებულ მეტაფიზიკურ ჭრილში მყოფობის უნარი. ეს არის მშვიდი ჩაძირვა იმ ყუდროში (1), სადაც მას ვერ სწვდება ეკლის გვირგვინით შემკობისა თუ გვემის (როგორც ზღვრული პროფანული წარუმატებლობის სიმბოლოთა) ტკივილი. იგი იმ გულუბრყვილო მეოცნებეს გვაგონებს, უიღბლობითა და ტანჯვით დაღლილი მზით გასხივოსნებული ღრუბლების შორეულ სამყაროში ყოფნას რომ ნატრობს – იქ, სადაც სხვა საზრისის სამყაროა. გროტესკული სახეებით მოზიმზიმე ყოფიერებაში ამ სხვა საზრისის გამოხატვას – განსაკუთრებით ბოსხის ეპოქაში – უპირატესად ძილის ან სიკვდილის მეტაფორებით ცდილობენ, სულის ყუდროს ამ ორი უნივერსალური მეტაფორით (2). პროფანულიდან საკრალურისაკენ სვლისას მეტაფიზიკური მიჯნის გადალახვას სწორედ ამ ორით აღნიშნავენ. იგი სხვაგვარად ვერც აღიწერება, როდესაც სული იმ მახინჯი ნიღბების გარემოცვაშია, ვინც საკუთარ თავზე ულმობელი ძალადობის გზით ძალაუფლება და მეტაფიზიკური კომპეტენცია ერთმანეთს გაუიგივა და სისულელე თუ სიგიჟე, როგორც ბოროტების სუბსტანციები, სხვა ხომ არაფერია, თუ არა მცდელობა, იდენტობა მოძიებული იქნას იქ, სადაც იგი არც შეიძლება არსებობდეს; თუ არა ქაოსი იმ ნიღბებისა, რომლებიც სულს თავადვე უშვია დაძაბულობის ველში, როგორც თავისი სვლის გზაზე დატოვებული კვალი. სისულელე და ბოროტება ამ სამყაროში სინონიმებია. ბოროტება ყველაზე ხშირად ხომ სისულელის ნიღაბს იკეთებს. სწორედ ეს არის მისი თვალთმაქცობის ყველაზე ოსტატური და შენიღბული ფორმა, რადგან სისულელე, როგორც ინსტრუმენტი ქმნის იმ სივრცეს, რომელშიც ბოროტება თავის მეტასტაზებს ავრცელებს და მკვიდრდება.

Christ Carrying the Cross

ასე აღმოჩნდება ყუდროში ჩაძირული სულის ირგვლივ შეშლილი სახეები, უფრო იმ დემონებს რომ გვანან, მიჯნის გადალახვისას ნამსხვრევებად რომ უნდა მოისროლოს სულმა, თუკი მართლა სურს ყუდროს მოპოვება და შინ დაბრუნება (3). ბოსხმა ამ ნახატში პრიმიტივისტის უშუალობით დაგვანახა სამყარო, რომელშიც პოლარობები დრამატულად დაშორებიან ერთმანეთს. ერთ პოლუსზე შეშლილი სახეების ჩონჩხიანი ტყეებია, მეორეზე – ჯვრის მტვირთველი. ერთისმხრით მწიგნობართა და ფარისეველთა ძალაუფლების ენაზე მეტყველებაა; მეორესმხივ, ძალაუფლების იდეის რადიკალური უარყოფა და ძილისა თუ სიკვდილის ენაზე მეტყველებაა.
ამით მოვხაზეთ ის კონტური, ის მაგიური წრე, რომლის ფარგლებშიც მოგვიწევს მოძრაობა.
მცირე ხნით დავუბრუნდეთ წარმატების ცნებას. ჩვენს შემთხვევაში იგი ის მაშველი რგოლია, რომელიც საშუალებას გვაძლევს, პირველ მიახლოებაში მაინც ავაგოთ ბოსხისეული სვლის პარალელური ტრაექტორია. დავიწყოთ მისი ყოველდღიური, ზედმიწევნით პროფანული გაგებიდან. ჩემი ცხოვრების კორექტირებას მე ვახდენ ქცევის იმ ნიმუშების მიხედვით, რომელთაც წარმატება მოუტანია ჩემთვის. წარმატება ჩემი ცხოვრების კორექტირებას ახდენს და სოციალურ პორტრეტის შექმნაში მონაწილეობს, როგორც ქცევის იმ არქეტიპების ერთობლიობისა (მირჩა ელიადესეული მნიშვნელობით) რომლითაც სოციალურ გარემოში ჩემი თავის დემონსტრირებას ვცდილობ. აქედან ერთი ნაბიჯი რჩება დასკვნამდე, რომ ჩემი პირველი წარმატებები ის ენაა, სიმბოლოთა ის სისტემაა, რომლითაც ჩემი (შინაგანი თუ გარეგანი) ბედისწერა მეტყველებს და ჩემს გზას ქსოვს. რაღაც ეტაპიდან ამ საქმიანობაში თავადაც ჩართულად ვგრძნობ თავს და ამიტომაც დამდევს განცდა, თითქოს ამ გზას ერთად ვქსოვთ მე და კიდევ ვიღაც – პირობითად, ბედისწერა. ამ აზრით წარმატება ჩემი, როგორც სოციალიზებული პერსონის ამგები სიმბოლოთა სისტემაა, მისი ენაა.
ასე აიგება ქცევის არქეტიპების დინამიური სურათი, რომელიც ჩემთვის ერთგვარი მაგიური რიტუალის მნიშვნელობას იძენს და, ამ აზრით, არაფრით არ განვსხვავდები იმ ბუშმენისაგან, ნადირობის წინ წინასწარ რომ გაითამაშებს ხოლმე მომავალ სცენას და მხოლოდ ამის შემდეგღა დაიძვრება სავანებში. რაც უფრო დიდია წარმატების ემოციური მუხტი, მით უფრო დიდია ჩემი ერთგულება ქცევის შესაბამისი არქეტიპული სისტემისადმი. ჩემი არსებობა საკუთარი წარმატებების სისტემასთან დიალოგის რეჟიმში გადადის და სულ უფრო და უფრო დეტერმინირებული ხდება; ქცევის არქეტიპების დინამიური სისტემა, როგორც ვთქვით, ერთგვარი მაგიური რიტუალის მნიშვნელობას იძენს. აქედან გასაგები უნდა იყოს, თუ რატომ უჭირს ზრდასრულ ადამიანს თავისი ქცევის წესის შეცვლა. ამგვარი რამის მოთხოვნით ჩვენ მისგან მისი შინაგანი საკრალური შრის, ერთგვარი მაგიური ღვთისმსახურების უნარისა და ასპარეზის უარყოფას მოვითხოვთ, მოვითხოვთ, რომ დაგმოს რწმენის ის სიმბოლო, რუდუნებით რომ აუგია ყოფიერებასთან დიალოგში. და ეს გრძელდება იმ წამამდე, სანამ ერთ მშვენიერ დღეს არ იგრძნობს, თუ თავისუფლების რამდენი განზომილებისათვის უთქვამს უარი, რომ თურმე შეძლებია საკუთარი სოციალური პორტრეტისაგან განდგომა და ბებრული ოცნებების წიაღში ჩაძირულს გამოუყენებელი გზების მოხილვა.

Christ Carrying the Cross

სწორედ ეს უნდა ნიშნავდეს სიბერის დადგომას. იგი მოდის არა მაშინ, როდესაც გაცვეთილი სხეული უარს მეუბნება სურვილების დაკმაყოფილებაზე, არამედ მაშინ, როდესაც ერთ დღესაც გაიაზრებ, თუ რამდენად მეტი ყოფილხარ საკუთარ თავზე და რომ სოციალურ წარმატებას გამოდევნებულს როგორ დაგივიწროვებია საკუთარი თავი, როგორ დამიფოკუსირებია იგი იმ ნიღბამდე, რომელიც ახლა ისევე უხერხულად ჩანს, როგორც ტლანქ სახეზე – დახვეწილი ვარცხნილობა. თავს უფლებას მივცემ, სასაზღვრო ტერმინებით აღვწეროთ ის ცოდნა, რომელიც ამ დროს იბადება: იღვიძებს ცოდნა იმისა, რომ წარმატების უმთავრესი კრიტერიუმი სიკვდილია, როგორც ჭეშმარიტების სახლი, საკუთარი სიკვდილის იდეასთან თანაარსებობაა, რომლის წყალობითაც ცნობიერების აქამდე დაუნჯებული შრეები იწყებს ხმიანებას და განსხვავებული მყოფობის პერსპექტივებზე მიმანიშნებს. თურმე, ქცევის აღწერილი არქეტიპების მიუხედავად, ორ მეგზურს გამუდმებით მივყავდით ამ წერტილისაკენ: სიკვდილის გამო მუდმივ და იდუმალ დიალოგს საკუთარ თავთან და ბედისწერას, რომლის უმთავრესი საზრუნავიც თითქოს სწორედ ის არის, რომ ჩემი სულის ყუდროს შენება მოვამთავრო და ამ აზრით საკუთარი სიკვდილით მოვკვდე, როგორც რაღაც სხვაგვარ წარმატებას ნაზიარები.
ამით უკვე პირველ მიახლოებაში მოინიშნა ზემოთნახსენები დაძაბულობის ველის რელიეფი. შემდეგი ნაბიჯი იქნება გახსენება კანტისეული განსხვავებისა ლეგალურობასა და მორალურობას შორის, ფუნდამენტური მნიშვნელობა რომ აქვს პერსონის სიტუაციურობის აღსაწერად. ლეგალურობა აღწერს სოციო-კულტურულ გარემოში წარმატებას – პერსონის უნარს, იყოს ამ გარემოსათვის კონტექსტუალური და მისაღები, მორალისტურ ენაზე თუ ვიტყვით – წესიერი. მორალურობას უნივერსალური ღირებულებების, უნივერსალური გზის ერთგულებაზე აქვს პრეტენზია და ლეგალურობას საკუთარი თავის სოციო-კულტურულ სიმულაციად განიხილავს. ამ ცნებათა ნათელში ზემოთნათქვამი იმას ნიშნავს, რომ პერსონა ამ ორ შესაძლებლობას შორის, თავისი ცნობიერების ამ ორ განზომილებას შორის მოძრაობს და ამგვარად აგებს საკუთარ სიტუაციურობას – და არა მხოლოდ თავისას, არამედ იმასაც, რასაც სოციო-კულტურული ქსოვილი შეიძლება ვუწოდოთ. ამ აზრით, ყოველი კულტურა და ყოველი პერსონალურობა გაორებულია და მის წინაშე მუდმივად არსებობს მორალურობისა და ლეგალურობის პოლარობები, თავიდან რომ საკრალურისა და პროფანულის სახელებით მოვიხსენიეთ. უფრო მეტიც, პერსონაცა და კულტურაც ექსისტირებენ იმდენად, რამდენადაც ისინი ამ პოლარობის დაძაბულობის ველში არიან მოქცეულნი.
კიდევ ერთი შესაძლო აღწერა შეიძლება იყოს ამ ველის აღწერა როგორც სიმართლისა და ჭეშმარიტების დიხოტომიისა. გავიხსენოთ, რომ ოსვალდ შპენგლერი ევროპის დაისში პილატე პონტოელისა და ქრისტეს შეხვედრას მოიხსენიებს როგორც სიმართლის შეხვედრას ჭეშმარიტებასთან _ ერთმანეთს ხვდებიან სოციო-კულტურული სიმართლე; ამქვეყნიერი მეუფება რომელიც კანონის საკრალიზებით ეუფლება ისტორიულ სივრცეს და, მეორეს მხრივ – ებრაელთა ღვთისმაძიებელი მოდგმის წიაღში დაბადებული და ჭეშმარიტების ექსტატური განცდის მატარებელი მავანი. წინასწარ ვიტყვი, რომ სწორედ ამგვარი შეხვედრაა ისტორიის ის პუნქტი, რომელმაც სოციო-კულტურულ სიმულაციათა ახალი რიგი უნდა შვას. შეხვედრის სასაზღვრო დაძაბულობა გარდუვალობით განიმუხტება ჯვარცმის აქტში – როგორაც არ უნდა ირწმუნებდეს თავს პილატე, რომ იესო სხვა სამყაროს მოქალაქეა და რომ იგი უვნებელია მისი სოციო-კულტურული ტოტალობისათვის, შეუძლებელია, იგი არ გრძნობდეს, რომ მის წინაშეა ის, რისი სოციო-კულტურული არტიკულაციაც, თუ კი ამგვარ შესაძლებლობას წარმოვიდგენთ, სწორედ რომაული პარადიგმებისა და კულტურული განზომილებების მსხვრევას ნიშნავს. ამიტომაც იგი ჯვარცმისადმი წინააღმდეგობის მხოლოდ იმიტირებას ახდენს და პირველივე სერიოზულ წინააღმდეგობაზე ხელებს იბანს – თავს იკატუნებს, რომ მისი სამყაროსათვის იესო მხოლოდ შიდაებრაული რელიგიური დაპირისპირებების თანაგრძნობის ღირსი მოვლენაა, რომაული კანონის მიხედვით რომ ბრალი არ მიუძღვის. და იგი მოიმარჯვებს აპათიასა და პასიურობას, იმ რეალურ ვითარებაში იესოს განდევნის სოციო-კულტურულ იარაღს რომ წარმოადგენს. იესო უნდა განიდევნოს სამყაროს იმ ონტოლოგიური ჭრილიდან, რომელსაც რომაული კანონი აგებს.
ამგვარი შეხვედრა-განდევნა მთელი შემდგომი ისტორიის თუ ცალკეული პირის ბიოგრაფიის კონსტიტუციას განსაზღვრავს იმით, რომ ახალ სოციო-კულტურულ სიმართლედ არტიკულირდება – ვფიქრობთ, ქრისტიანობის როგორც სოციალური ინსტიტუტის ისტორია ამის საუკეთესო გამოხატულებაა. იგი ხომ თითქმის მთლიანად ამგვარ შეხვედრა-განდევნაზე აიგო და ჯერაც იგება.
მაშასადამე, იესო განიდევნა. იგი ამ აზრით, წარუმატებელია.

Christ Crowned with Thorns

არსებობს ამგვარი შეხვედრა-განდევნის ერთი სტატისტიკური, მთლიანად პროფანულ დისკურსში მოცემული ინტერპრეტაცია, თუმცა კი იგი ძალზე მნიშვნელოვანია ჩვენთვის, რადგან მასში საუბარი სწორედ სოციო-კულტურულ წარმატებაზეა და უნებურად ნახსენებ მიჯნაზე მიგვანიშნებს (4). მასში არაჩვეულებრივი, მათემატიკისადმი დამახასიათებელი ცალსახა პირდაპირობით ჩანს ის, რასაც ზემოთ შევეხეთ (5). ამერიკელი მეცნიერები შეეცადნენ, ამა თუ იმ დარგის ექსპერტთა გამოკითხვით დაედგინათ, თუ როგორი დამოკიდებულება შეიძლება არსებობდეს კომპეტენციასა და სოციალურ წარმატებას შორის. დიდძალი სტატისტიკური მასალის დაგროვების შემდეგ მიიღეს მრუდი, რომელსაც მათემატიკაში, თუ არ ვცდები, ნორმალური განაწილება ჰქვია.
მრუდის მიხედვით, ყველაზე წარმატებულები არიან საშუალო კომპეტენციის ადამიანები, ანუ ისინი, ვინც ახერხებს საშუალო ყოველდღიურ და ამით უნივერსალურ სოციალურ ენაზე გამოხატოს საკუთარი თავი. ყოველგვარ წარმატებას არიან მოკლებულნი სრულიად არაკომპეტენტური და ზეკომპეტენტური ადამიანები. საშუალო კომპეტენცია სოციო-კულტურული გარემოს საკუთრივი ლინგვისტიკაა, იგი იმ სოციო-კულტურული კომპრომისის პროდუქტია, რომელიც საშუალო კომპეტენციის მატარებელ ადამიანს თავის ინსტრუმენტად იყენებს. აქედან იშვება სოციო-კულტურული გარემოსათვის დამახასიათებელი და მისთვის ორგანული ტოტალიტარიზმი, მან-ის დიქტატურას რომ უწოდებენ. ამგვარი გარემო არსებობს იმდენად, რამდენადაც მას მთლიანად ფარავს სულის საშუალო ყოველდღიურობის ტოტალობა. უმაღლესი კომპეტენციის მატარებელი ადამიანი პრინციპულად არის მისთვის აინსტრუმენტალური და არაკონტექსტუალური. თუ შევეცდებით, თვალი მივადევნოთ იმას, თუ რა ხდება ზეკომპეტენციის მიღმა, თუ შევეცდებით რომ ეს განუზღვრელობა გრაფიკში ასახული სოციალური სტიქიის კონტექსტში მოვაქციოთ, უნდა ვივარაუდოთ, რომ ასოციალურობა (როგორც უზენაესი კომპეტენციის, ისე უკიდურესი არაკომპეტენტურობის აზრით) კრიმინალურობად ტრანსფორმირდება, რაც რადიკალურ გამოვლინებაში სოკრატეს, იესოს, ქართულ სინამდვილეში ილიას, მერაბ მამარდაშვილის და სხვათა, ერთის მხრით, მეორეს მხრივ კი სისხლის სამართლის დამნაშავეთა სისხლიან თუ უსისხლო ოსტრაკიზმად გამოვლინდება. ის, ვინც ვინც სოციო-კულტურული სიმართლის ფარგლებში ვერ ექცევა, თავადვე განიდევნის თავს. ხოლო თუ არ განიდევნის, მას განდევნიან, რათა სოციო-კულტურული ქსოვილის ჰარმონია არ დაირღვეს.
ამგვარი განდევნა სხვა არაფერია, თუ არა სოციალური წარუმატებლობის დასტური რადგან ამ უკანასკნელს წარმატების თავისი კრიტერიუმი აქვს: საყოველთაოდ სანქცირებულ და უნივერსალურ ენაზე მეტყველება. წარმატება ამ დისკურსში გაიგება, როგორც ამგვარი ენის ფლობა, თუნდაც იგი მორალურობის თვალსაზრისით სიმახინჯე იყოს, როგორც, ვთქვათ, მდიდრული სასაფლაო ან ცოდვილთა უფალთან ვაჭრობის ათასგვარი, ხშირად დახვეწილი ფორმები: ქურდის მიერ ეკლესიის აშენება, თაღლითის მიერ რეგულარულად გაღებული მოწყალება და სხვანი. სოციალური ორგანიზმი ყველა ხერხით ეწინააღმდეგება შფოთის შემტანს. ზეკომპეტენტურსა და სრულიად არაკომპეტენტურს იგი ერთნაირად განდევნის, რადგან ერთშიც და მეორეშიც იგი მხოლოდ ერთ საერთო ნიშანს ხედავს, როგორც ვთქვით, აინსტრუმენტალურობასა და არაკონტექსტუალურობას. ამ აზრით, მისთვის იესო და ბარაბა ერთი რიგის მოვლენებია, თუმცა კი პირველი სწორედ განდევნის (ჯვარცმის) შემდეგ ხდება ზეწარმატებული.

Christ mocked (Christ Crowned with Thorns)

ესეც სოციალური სხეულის საიდუმლოებათაგანია. ამგვარი ტენდენციით იგი თითქოს თვითმკვლელობის ფარულ წყურვილს ამჟღავნებს, ხოლო იესო იქცევა ინსტრუმენტად იმისა, რომ კულტურამ საკუთარი ქსოვილის დარღვევით ექსისტენციალური სიკვდილისაგან იხსნას თავი და არსებობის ახალი განზომილებები გამოითავისუფლოს ზემოთაღწერილი დიაგრამის ფარგლებიდან წამიერად თავის დაღწევის, როგორც მარტინ ბუბერი ამბობს, ყოფიერების ტოტალობასთან წამიერი შეხვედრისა და დიალოგის გზით. შედეგად კი ახლებურად და ახალი ლინგვისტიკით კონსტრუირებულ დაძაბულობის სივრცეში ახალი სოციო-კულტურული ქსოვილი იქსოვება. ამით კი ზეწარმატებულ იესოს, სოციო-კულტურულ ენაზე ამ ახალი თარგმანით ხელახალი სიკვდილისათვის ამზადებენ. ეს არის ისტორია, ყოველ შემთხვევაში, ეს არის მისი ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დინამიკური ძალათაგანი.
პროფანული წარმატების მთელი საიდუმლო, ძირითადად რომ ძალაუფლების ტერმინებში მოიცემა, ზემოთმოცემული მათემატიკური მრუდით აღიწერება. ამ პუნქტში წარმატება და ძალაუფლება ხელი-ხელჩაკიდებულნი იწყებენ სვლას. სწორედ ძალაუფლების დისკურსში მონაწილეობა აჩენს უზენაეს მეტაფიზიკურ კომპეტენციასთან სიახლოვის ყველაზე მეტ შთაბეჭდილებას, რადგან, პროფანული წარმოდგენით, ამ უკანასკნელის სუბსტანცია, მისი შემკვრელი ძალა, კონსტიტუცია სწორედ ძალაუფლებაა.
ცხადია, არსებობს სხვა სუბსტანციებიც, რომლითაც მეტაფიზიკური კომპეტენციის კონსტრუირება ხდება: ერუდიცია, სიმდიდრე და სხვანი. მაგრამ, საბოლოო ჯამში, ერუდიციაცა და სიმდიდრეც ძალაუფლების იდეის ქსოვილზე აგებულ პროფანულ სამყაროში მხოლოდ საშუალებანია ძალაუფლებისა. თუ ჯვრის ტვირთვაში ამგვარ პროფანულად კონსტრუირებულ ძალაუფლებას იუდეველი სასულიერო პირი განასახიერებს. თივის გადაზიდვაში უფრო გვიან იგივე პერსონაჟი უკვე პაპის შესამოსელში გვევლინება. იგი ის პერსონაჟია, რომელიც ფორმათა მრავალსახეობაში შეიძლება მოგვევლინოს, როგორც კი უარს ვიტყვით უმთავრეს ადამიანურ ღირსებაზე: პატიოსნად აზროვნების უნარზე (მ. მამარდაშვილი) და სულიერების სხვა კლონების მსგავსად ჩვენს ატმოსფეროს გააჯერებს, როგორც ამ მარადიული კლონირების ერთ-ერთი ცენტრალური შემთხვევა. საინტერესოა, რომ ამ პერსონაჟის ორივე ვარიანტი მარცხნიდან მარჯვნივ მოძრაობს. ეს მიმართულება ბოსხისათვის განასახიერებს მოძრაობას ყოფიერებაში ინფანტილური თანაყოფნიდან ზრდასრული ნაცვალგებისაკენ სვლას, პროფანული სამყაროს მარად პასუხისმგებლობას საკრალურის წინაშე.
ძალაუფლების სივრცეში მყოფ ადამიანს თავისი მრავალსახეობა ერთ კონკრეტულ ნიღაბზე დაჰყავს და მის ფარგლებში მოძრაობს. ეს ნიღაბი ჩვენ უკვე აღვწერეთ, როგორც წარმატებული ქცევის არქეტიპული სისტემა ან პერსონის მიერ ათვისებული სოციალური ლინგვისტიკა. და ამით ადამიანი საკუთარ კარიკატურას ემსგავსება. რაც უფრო დიდია ძალაუფლებისათვის ბრძოლის აზარტი, მით უფრო ერთგულია პერსონა ამ ფორმულისა, მას იცავს, როგორც საკრალურ ქმედებათა რიგს, რომლებითაც მისი სურვილების აღმსრულებელი დემონები უნდა იქნან გამოძახებულნი. იგი მას უცქერს როგორც ყოფიერებასთან ადაპტირების პირველპრინციპს, როგორც საკუთარი უზენაესი პერსონალურობის პირდაპირ და უშუალო გამოხატულებას, რომელმაც მოვლენათა რიგი მისი ნებელობის რკალში უნდა მოაქციოს. როდესაც ძალაუფლების სივრცეში მოძრავი ადამიანი ულმობელია, თაღლითობს, ინტრიგათა ქსელს ხლართავს, ახლობლებთან ქურუმივით იქცევა, როდესაც მისი მოძრაობები შენელებული და ღირსებით განზავებული ხდება და სხვანი და სხვანი, იგი ამ დროს არც მორალურია და არც ამორალური, არამედ მთლიანად ამ მაგიური ნიღაბი-რიტუალის რკალშია ჩაკეტილი. ვიმეორებთ, რაც უფრო დიდია აზარტი, რაც მეტი არქისერიოზულობით მოძრაობს პერსონა ამ დისკურსში, მით მით მეტი სიზუსტით იმეორებს იგი ამ ერთხელ და სამუდამოდ ჩამოყალიბებულ ნიღაბ-მეთოდს, მთელს თავის არსებას ავიწროვებს ამ ნიღბამდე და მით მეტად ლაბილური და ინსტრუმენტალური ხდება მისი მე, მისი პერსონალურობა.
გაიხსენეთ ძალაუფლების მატარებლის მიერ ქვეშემდგომისადმი გაწვდილი დარბილებული (და არა რბილი) ხელი: ეს არ არის ხელის ჩამორთმევა, ეს უფრო ძალაუფლების ველის ნამსხვრევის ზიარებაა ამ ველში არმყოფისათვის, ეს უფრო წყალობა-სალამია და რეციპიენტმა მის მიღმა მრისხანების, ულმობელობის, მოწყალების, მოკლედ, ძალაუფლების მეტაფიზიკური ჭირვეულობის მრისხანე ხმიანება უნდა იგრძნოს.

ჯვარცმა

ამიტომაც არის ხელისუფალი უფლის გროტესკული ნიღაბი ამქვეყნად. და რაც მეტად ცვლის ძალაუფლების სივრცეში ყოფნა მის პიროვნულ კონსტიტუციას, მით უფრო გროტესკულია ეს გროტესკი. უფლის იმიტირება, საკუთარი თავის მეტაფიზიკური სამყაროს კლონად წარმოდგენა ხომ ყველა შემთხვევაში გროტესკია.
ამ სივრცეში მოხვედრა მეტაფიზიკური კომპეტენციის მოპოვების, იმგვარი ტრანსცენდირების ტოლფარდია, რომელიც მთლიანად სოციო-კულტურული გარემოს ფარგლებში რჩება. იგი მიწიერი მეუფეა ჰურიათა, განსხვავებით იმისაგან, ვინც თავის მეუფებას მიწიერი ძალაუფლების სუბსტანციიდან არ ქსოვს და ამით გაუგებარი რჩება კიდეც. პერსონასა და უფალს შორის საზღვრები ინგრევა, ღვთის ნიცშეანური სიკვდილის შემდგომ მას საკუთარი უსასრულობის განცდაში მყოფი პერსონა ანაცვლებს (6) და იგი ერთგვარ ძალაუფლების იდეით ნაქსოვი მაგიურ-რელიგიური ექსტაზის მდგომარეობაშია. ეს არის მაგიურ ჭეშმარიტებათა სივრცე, საკუთარი მყოფობის მეტაფიზიკურ საზღვრებამდე გაფართოების ილუზია. ეს არის საკუთარი თავისაკენ მიბრუნებული ღვთისმსახურება, რომელშიც უფლის ძიება მთლიანად ნიღაბი-რიტუალის ფარგლებში ხდება და ამიტომაც არის იგი ესოდენ ძვირფასი და დაუთმობი ნებისმიერისათვის – უფრო მეტად, ვიდრე ვიზიონერისათვის – მისი მისტიკური განცდის წამები, ან პოლიტიკაში ჩართულისათვის განცდა იმისა, რომ იგი უზენაესი კოსმოგონიის თანამონაწილეა და რომ სწორედ ამით დასტურდება მისი პიროვნული მნიშვნელობა, როგორც რელიგიური ადამიანისათვის ის წუთები, როდესაც ღვთის სიყვარული მთელი არსებით უგრძვნია, ან შეყვარებული თოთხმეტი წლის ყმაწვილისათვის ის წამი, როდესაც გაიაზრებს, რომ თავად იგიც აღმოაჩინეს და სცნეს. ერთიც, მეორეცა და სხვებიც უმაღლეს მნიშვნელობათა სფეროსთან ზიარების რწმენის პროდუქტებია. და ხელისუფალიც ამ სფეროს მოქალაქეა იმ აზრით, რომ უმაღლესი მნიშვნელობები მთლიანად ნიღაბი-რიტუალის ფარგლებში იბადება.
და როგორც ზემოთნაჩვენები დიაგრამა გვიჩვენებს, ძალაუფლება, როგორც სოციალური წარმატების ფუნქცია, გასაშუალებული სულის სფეროა. საშუალოობა, საკუთარი თავის დაყვანა ერთგვარ საერთო მნიშვნელზე აქ მიმდინარე მაგიური რიტუალის ნაწილია.
ძალაუფლების ვერტიკალის კონსტრუირება უცნაურად ხდება. თავისი უზენაესი რაობის მაძიებელი პერსონა რეალურად ძალაუფლების სფეროში შესვლის წილ ერთგვარი აბსტრაქტული პერსონალურობის იმიტირებას იწყებს: ძალაუფლების სხვა, მისი წარმოდგენით მისაბაძი მატარებლისა, საკუთარი ნიღბისა, რომელიც სხვა არაფერია, თუ არა მისი უმაღლესი მე-ს სვლა დედამიწაზე, იმიტირებას დემიურგისა და სხვანი. იგი ხომ მხოლოდ კოსმოგონიური აქტის სიმაღლეზე არსებობს საკუთარი ბიოგრაფიის რაღაც მომენტიდან, მისთვის საკუთრივ, თუმცა კი კოსმოსური მნიშვნელობის ონო-ს დროს რომ დაუდო სათავე.
არსებობს იმიტირების უფრო პარადოქსალური ფორმებიც, ვთქვათ, უმაღლესი ხელისუფლის იმიტირება მისი მდივნის ან გამოსვლის ტექსტების შემქმნელის მიერ. ყველაზე ნიშნეული მაინც ეს უკანასკნელია: იგი ყოველდღიურად ათობით გვერდს ქმნის და ეს მისთვის ზეშთაგონებული შრომაა, უმთავრესი შესაძლებლობაა იმისა, რომ თავისი სრული მნიშვნელობის მანიფესტირება მოახდინოს სამყაროს წინაშე. იგი წერს და ქმნის ისე, თითქოს და ის იყოს. უფრო მეტიც, თავად ის მხოლოდ მისი წყალობით არის ის, რასაც ტექსტების ავტორი წარმოადგენს. თავად იგი-ც ხომ მის იმიტირებას ახდენს ამ ტექსტების საჯარო წაკითხვისას და ისინი უცნაური, ორსახოვანი დემიურგის კონსტრუირების აქტში ხვდებიან ერთმანეთს. წარმატების სულისკვეთებაც მთლიანად დემიურგის შექმნის ამ აქტში ითქვიფება.
ვიქტორ ფრანკლი თავის წერილში ფსიქოლოგი საკონცენტრაციო ბანაკში ამბობს: ყველაზე საწყენი იქ მოხვედრილი ადამიანებისათვის იყო ის, რომ მათ საკუთარი სიკვდიდით სიკვდილი არ ეწერათ. ამ აზრობრივ პასაჟს იგი აღარ განმარტავს. ჩანს, მკითხველის ჭეშმარიტების ინსტიქტზე ცდილობს აპელირებას. ნაპოლეონს ჰქონია ჩვევად: წარმატებულ ოფიცერს ორდენს მიადებდა მკერდზე და ხელს უშვებდა. წამსვე ათიოდე ოფიცრის ხელი ცდილობდა ორდენის დაჭერას. ფრანკლმა ამ ადგილას უნებურად ნაპოლეონისეული სვლა გააკეთა. ჩვენს შემთხვევაშიც ეს გამონათქვამი გარკვეულ რეზონანსს აღძრავს და იგი აუცილებელია ჩვენთვის წარმატების იდეის მეორე მხარის გასაგებად.

esse homo

ამბობენ, ცენტრალური ამერიკის ინდიელებში კალათბურთის მსგავსი ერთგვარი თამაში იყო გავრცელებული. გამარჯვებულებს ღმერთებს სწირავდნენ მსხვერპლად. გამარჯვებული იმარჯვებდა საიმისოდ, რომ მსხვერპლად შეწირულიყო. ჩვენთვის ცნობილ კულტურათა უდიდეს ნაწილში მსხვერპლად სწირავდნენ ომში დამარცხებულს. თავად რაინდულ კულტურაშიც ორთაბრძოლაში დამარცხება ექსისტენციალურ მარცხს ნიშნავდა – იმას, რომ რაინდმა ვერ შეძლო ბრძოლაში თავისი სიმართლის დადასტურება. აქ კი სრულიად სხვა რამ გვაქვს: მოთამაშე სწორედ სიკვდილის უფლების მოპოვებით ადასტურებს თავის წარმატებას, ადასტურებს იმას, რომ იგი თავისი სიკვდილით კვდება და რომ მან შეძლო აღსრულება იმისა, რაც უნდა აღესრულებინა. შეჯიბრებაში გამარჯვება მისთვის მხოლოდ ღვთიური ნიშანია ამისა. სრულიად ასევე, მუსლიმი ტერორისტისათვის თავის აფეთქება ნიშანია იმისა, რომ ალაჰმა მიიღო მისი მსხვერპლი და რომ იგი თავისი სიკვდილით კვდება. თუმცა ამას ამგვარი სიკვდილის უფლების მოსაპოვებლად შეჯიბრი არ უძღვის წინ. განხორციელებული აქტი ამ შემთხვევაში იმ კოსმიური ომის ნაწილია, რომელიც არაბულ და ებრაულ სამყაროებს შორის მიმდინარეობს და რომელშიც ამ ომის ძირეულ პარადიგმათა თანახმად სხვები მხოლოდ სასცენო რეკვიზიტის მნიშვნელობით არიან ჩართულები.
ასე რომ, ინდიელისათვის წარმატება სიკვდილის უფლების მოპოვებაში მდგომარეობდა. სიკვდილისადმი ამგვარი ინსტრუმენტალური დამოკიდებულება წარმატებას ჩვენი კულტურისათვის სრულიად უცხო მნიშვნელობას ანიჭებს. ეს ის წერტილია, რომელშიც ჩვენი სოციო-კულტურული პარადიგმების პარალიზება ხდება. რაინდული კულტურის შემთხვევაში მოტივი ასე თუ ისე გასაგებია, იგი თითქოს და ჩვენი ბავშვობისდროინდელ წარმოდგენებს, უფრო კი ჩვენსავე გულუბრყვილო რელიგიურობას ეხმიანება: აქ სიკვდილი სასჯელია სიცრუისა თუ ცოდვის გამო და რაინდი თავისი გამარჯვებებით უნდა წარდგეს უნივერსალური მსაჯულის წინაშე. სწორედ ეს არის წარმატების კრიტერიუმი: შენ, როგორც ღვთიური ნათლის მატარებელი არსება, წარმატებული ხარ იმდენად, რამდენადაც უნარი გაქვს, რაინდულ ორთაბრძოლას მიანდო შენს მიერ განვლილი გზის განსჯა. ორთაბრძოლა ის ციური ბადეა, რომელშიც მხოლოდ მართალნი გაივლიან. ინდიელისათვის ასპარეზობაა ეს ციური ბადე, რომელშიც იმარჯვებს ის, ვისაც ღმერთი უხმობს თავისთან. რაინდმა ამაღლებული იდეისათვის თავის მიძღვნის გზით უნდა მოიპოვოს თავისი სიკვდილით სიკვდილის უფლება, რაც, საუკეთესო შემთხვევაში, ბრძოლის ველზე უნდა მოხდეს. სწორედ ეს იქნება მისი ეგზისტენციალური წარმატება, იმ ეპოქის სოციალური წარმატების მთელ შინაარსს რომ განსაზღვრავს. მისკენ მიმავალი გზა კი ჭეშმარიტების იდეის ერთგულებაა, სიკვდილის მოლოდინის რადიკალურ განცდაში რომ არის გახვეული.
ასე იქსოვება საკუთარი სიკვდილით სიკვდილის იდეის ნათელში ცნობიერების მეტაფიზიკური რელიეფი. შეიძლება ითქვას, რომ იგი სიკვდილთან მიმართებაში ყოფნის ერთდროულად უნარიც არის და ნაყოფიც და სიკვდილის ეგზალტირებული მოლოდინით ყოველგვარი კომფორტის დამანგრეველია. უფრო მეტიც, იგი წმინდანისა თუ ვიზიონერის გაავებით ებრძვის ყველაფერს, რამაც კი ეს რელიეფი შეიძლება ხელყოს და პროფანულ სამყაროზე შურს იძიებს იმით, რომ წარმატების კატეგორიას მთლიანად თავდაყირა აყენებს: წინანანი უკან და უკანანი წინა. საბოლოოდ, შეიძლება ითქვას, რომ პროფანული არსებობს საკრალურის ანულირებით და პირიქით. და რამდენადაც ამგვარი ანულირება შეუძლებელია, მათ შორის დაძაბულობის ველის არსებობა გარდუვალი ხდება.
ასე დაიშალა დაძაბულობის ველი, სოციალური და მეტაფიზიკური რელიეფებად. თუ სოციალური რელიეფის კატეგორიალური სისტემა ასე თუ ისე ერთგვაროვანია, არაწინააღმდეგობრივი და ცნობიერების წინაშე სამოძრაოდ ჰომოგენურ სივრცეს შლის, მეტაფიზიკური რელიეფი ღირებულებათა სისტემით თუ მნიშვნელობათა იერარქიით თავის არაერთგვაროვნებას ქმნის და აქ უკვე ადამიანი ბორძიკითა და შეყოვნებებით თუ გადაადგილდება. თუ პირველის ტოპოლოგიას საფუძვლად სარეკლამო ნიღბების (7) პირობითობათა შკალა უდევს, მეორისას ღირებულებით სისტემაზე დაფუძნებულ მნიშნელობათა ექსტატური განცდა განსაზღვრავს. პირველში ლიბერალიზმი მოძრაობის შეუბრკოლებელ თავისუფლებას ნიშნავს, მეორეში – უნარს, რომ თავად გაერკვე ამ რელიეფის რაგვარობაში და ისე მოახდინო მოძრაობის პროექტირება. თუ პირველისათვის სიკეთე სამოძრაო სივრცის ჰომოგენურობაა, მეორისათვის ჰომოგენურობა ის ბოროტებაა, რომელიც ტოპოგრაფიაში ჩამალული ვულკანებისა და გეიზერების დაფარვას ცდილობს და ამგვარი პარადიგმის გაბატონებას სატანურ ძალებს მიაწერს. თუ პირველი მორალიზების გარდუვალობის მიზეზით მორალურ პირველპრინციპად ადამიანის უფლებებს ირჩევს, რაც სხვა არაფერია, თუ არა მნიშვნელობათა და ღირებულებათა განსაშუალება და მათი პერსპექტიული უსასრულობის უარყოფა, ხოლო ჭეშმარიტების, როგორც ჰომოგუნურობის შემრყვნელი საწყისის ჩანაცვლება იმ სიმართლით, რომელსაც ერთი გონიერი არსება მეორეს გადასცემს, მეორე – მესამეს, ამ გადაცემის პროცესში ხდება გადაცემულის კორექტირება და დაყვანა იმ საერთო მნიშვნელზე, რომელმაც ჩვენს დროში სამყაროს კოლექტური აღწერის ტოტალობა უნდა შექმნას და რომელსაც ერთიან საინფორმაციო სივრცეს უწოდებენ (ზემოთმოყვანილი დიაგრამის წარმატების მონაკვეთიც ხომ სწორედ ამ სივრცეს აღწერს). სიმართლე სხვა არაფერია, თუ არა უნიფიცირებული ჭეშმარიტება, თუ არა აზრი, რომელიც საინფორმაციო სივრცის კომუნიკაციურ იმპერატივებს დაექვემდებარა და ენციკლოპედიზმის საუკეთესო ტრადიციებისამებრ საყოველთაო კუთვნილებად იქცა. აქ უკვე აღარაფერია იმგვარი, რასაც შფოთის შეტანა ძალუძს საყოველთაო თანხმობის კეთილსუნელებაში, აქედან უკვე განდევნილია ყოველივე ის, რასაც ცნობიერების სოციალურ ტოპოგრაფიის მიღმა მიმალული თეოლოგიურ-ღირებულებითი რელიეფის არსებობაზე ძალუძს მინიშნება, რადგან, როგორც ვთქვით, თავად რელიგიაც დამორჩილებულია და ჩართული ამ ჭორის, ლაყბობისა და მითქმა-მოთქმის სტიქიაში.

ერთი შეხედვით, მეტაფიზიკური რელიეფის ამგვარი უარყოფა არც ისე ძნელია და ამით ცხოვრებასაც გავიიოლებდით, თუ არა სიკვდილი, რომლის ხსოვნასთან ყოველი შეხებაც ხელახლა აღვიძებს მას. თანამედროვე ბიურგერული კულტურა სიკვდილის რადიკალური უარყოფის, მისი დავიწყების არქიტექტონიკულ პირველპრინციპზე აიგება. ეს ჩანდა უკვე პირველ ბიურგერულ უტოპიებში, სადაც სიკვდილის დაძლევის იდეა წამყვან როლს თამაშობდა და იგი ჩანს დღევანდელ უკიდურესად ცხოველ უტოპიაში იმისა, რომ მეცნიერებას დრო შეუძლია ინსტრუმენტალურ და მართვად ფენომენად აქციოს. საიმისოდ, რომ მიგვეღო სოციალური რელიეფის (უფრო სწორად, ურელიეფობის) ის ტოტალიტარიზმი – ეს ფენომენი ხომ, უპირველესყოვლისა, ძალაუფლების კატეგორიებში უნდა აღიწეროს – დღეს რომ გაბატონებას ცდილობს, აუცილებელი იყო სიკვდილის იდეის დავიწყება თუ არა, მასთან დამოკიდებულების გაუბრალოება და ეს ხდება კიდეც ყოველ ნაბიჯზე, განუწყვეტლივ და თუკი რაიმე პროცესი განსაზღვრავს ბიურგერული კულტურის ცხოველმყოფელობას, სწორედ ეს არის. მის ფარგლებში ინფორმაციამ დემიურგალური განზომილებები შეიძინა. არსებობს მხოლოდ ის, რაც საინფორმაციო ნაკადშია მოქცეული ან რასაც ეს ნაკადი ბადებს, როგორც თავის იმანენტურ პროდუქტს. იგი განსაზღვრავს რაღაცის დაბადებას, არსებობასა და კვდომას. სინამდვილის აღმწერიდან იგი ჯერ პარალელურ, შემდეგ კი ერთადერთ შესაძლებელ სინამდვილედ იქცა. მან თავისი გზა დაიწყო ყოფიერების აღმწერისა თუ დეკორატორის ინსტრუმენტალური მნიშვნელობიდან და ბოლოს მთლიანად ჩაანაცვლა იგი.
ამ სიტუაციაში სპონტანურად გაჩენილი და რომელიმე ქარიზმატული ლიდერის ირგვლით თავმოყრილი რელიგიური ჯგუფები სხვა არაფერია, თუ არა მცდელობა იმისა, რომ მეტაფიზიკურმა რელიეფურობამ საინფორმაციო სამყაროს ჰომოგენურ სივრცეზე კვლავ მოიპოვოს ადგილი. დასავლეთში რეკლამირებული სამოქალაქო რელიგიის ალტერნატივად (ამ უკანასკნელს უწოდებენ ლიბერალიზმისა და ადამიანის უფლებების იდეოლოგიის საფუძველზე აგებულ სამოქალაქო თანხმობის სიტემას) ისინი ცდილობენ შემოგვთავაზონ ახალი მეტაფიზიკური რელიეფები, რისთვისაც სინკრეტიზმის ნებისმიერ, ხშირად უკიდურესად გულუბრყვილო ფორმებს მიმართავენ: ერთ თეოლოგიურ ქვაბში ყრიან იუდეველობას, ქრისტიანობას, ბუდიზმს, ზოგჯერ წარმართულ რიტუალებსაც და საიმისოდ რომ სოციო-კულტურული გარემოსათვის მისაღებნი იყვნენ, სამეცნიერო წარმოდგენების მარილით აზავებენ. ასე იქცევა მათ წარმოდგენებში ატომური ომი მეორედ მოსვლისა და არმაგედონის სიმბოლოდ, ელექტრო-მაგნიტური გამოსხივებები ფარული, მაგიური ზემოქმედების იარაღად და სხვანი. სხვაგვარად თუ ვიტყვით, ეს კულტები სხვა არაფერია, თუ არა პოსტისტორიული სამყაროს წიაღში და მის ენაზევე ძველი რელიგიური მეტაფიზიკისათვის ადგილის მოძიების მცდელობა, თუ არა ისტორიული ნარჩენების ხელახალი გადამუშავების მცდელობა. მეტაფიზიკური რელიეფის კვლავდაბრუნების ამგვარ მცდელობებში თანამედროვე სამყაროს კიდევ ერთ ნიშანი შეიძლება აღმოვაჩინოთ: ეს უკანასკნელი მათი მეშვეობით თითქოს საგანგებოდ ქმნის მატაფიზიკური რელიეფის კარიკატურას, რათა მისი უკანასკნელი ნაშთები განდევნოს საკუთარი სხეულიდან.

Christ mocked (Christ Crowned with Thorns)

კიდევ ერთხელ და საბოლოოდ დავუბრუნდეთ საკრალურისა და პროფანულის პოლუსებით შექმნილ ზღვრული დაძაბულობის ველს. ერთი წუთით დავივიწყოთ, თუ როგორ შეიძლება იგი აღიწეროს და ყურადღება იმას მივაპყროთ, თუ რა შეიძლება შვას მან. ერთი შეხედვით, ზღვრულმა დაძაბულობამ მხოლოდ ზღვრული დაძაბულობა შეიძლება დაბადოს – და თანაც იმგვარი, პირველის წინააღმდეგ რომ იქნება მიმართული. მაშასადამე, ზღვრული დაძაბულობა თვითგამანადგურებელია სწორედ იმით, რომ, როგორც ბოდრიარი ამბობს, თავისი ტოტალობით სხვას აღარ უშვებს და მთელს თავის ენერგიას საკუთარი თავის წინააღმდეგ წარმართავს. ამგვარი მდგომარეობის ყველასათის ნაცნობის წმინდანთა სიგიჟეა, როდესაც მიჯნაზე მოქცეული პერსონის ცნობიერებაში ამ ორი საწყისის ქაოტური ხანძარია და მას ვეღარ გაურკვევია, სად იწყება ერთი და სად მთავრდება მეორე. ერთმანეთში არეული საკრალური და პროფანული სიმბოლოები შიზოფრენიულ გაორებაში ამყოფებენ პერსონას, გულგრილი იდენტობა რომ ვეღარ მოუპოვებია, რაც იგივეა, დაუკარგავს ის, რაც აქამდე ყუდროდ, ნოვალისისეულ "შინ”-ად მიაჩნდა და ხანძრით გაოგნებული და გაორებული ცნობიერებით ცდილობს ახალი შინ-ის აგებას. ბოსხის ნახატები იმდენად არის გადატვირთული ამგვარი პერსონაჟებით, რომ კონკრეტული მაგალითის მოყვანას მხოლოდ პირობითი მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს. თუნდაც იგივე ჯვრის ტვირთვის მაცხოვრის გარშემო მოზიმზიმე სახეების გახსენება კმარა, წმინდანთა სიგიჟის ყველა შესაძლო ელფერს რომ გამოხატავენ. სიკვდილი ამგვარი პერსონისათვის მხოლოდ ხსნაა და არა აქვს მნიშვნელობა იმას, სიკვდილის შემდგომ საკრალურ სამყაროში ივანებს თუ არა. სიკვდილს მისთვის გაორებისაგან და ზღვრული დაძაბულობისაგან გათავისუფლება მოაქვს – გავიხსენოთ, რომ ბულგაკოვის ოსტატსა და მარგარიტაში გმირებს სიკვდილის მიღმური სიმშვიდე (და არა სინათლე) რომ განეჩინებათ, როგორც საყოველთაო და უნივერსალური ხსნა.
თუმცა არის სხვა გზაც. დაძაბულობის ველში ხომ ისიც შეიძლება იშვას, რაც აღარ იმეტყველებს საკრალურისა და პროფანულის ენაზე, რაც არქისერიოზულობით აღარ შეეცდება მათ შორის წარმატებულ მოძრაობას და რაც ამით სრული თავისუფლებით არის მოსილი. პირობითად თუ ვიტყვით, ეს არის ის, რაც სალოსის, ბავშვის ან ჯოკერის მეტაფორებით აღიწერება, როგორც დაძაბულობის ველში ძილისა თუ სიკვდილის მეტაფორათა გაცოცხლების მანიფესტაციები.
და აქ ისევ ჩნდება ერთი ბოსხიანური ასოციაცია _ მისი ყმაწვილი ქრისტე ფრიალათი ხელში, 1590 წელს შექმნილი ჯვრის ტვირთვის უკანა მხარე. ამ ნახატში არ ჩანს არც ღვთისმშობელი, არც დურგალი იოსები და არც თაყვანისსაცემად მოსული მოგვები. აქ არც მარადიულ ცოდვილთა შეშლილი სახეებია და თითქოს მოხსნილია ამ სიმბოლოთა დაძაბულობის მთელი სიმძიმე. აქ მხოლოდ ბავშვია ფრიალათი ხელში – გამოსახულება, რომელიც, ბოსხისეული ფერთა დრამატურგიის წყალობით, ვერც სიცოცხლის უსასრულო, პროფანულ სიყვარულად აღიწერება და ვერც ანგელოზებთან თამაშად. ეს არის უცნაური, გვამისფერი გამოსახულება ბავშვისა ასეთივე უცნაური, განყენებული მზერით. ამგვარია დაძაბულობის ველის მოულოდნელი შენივთება ბოსხთან, შენივთება, რომლის ქსოვილიდანაც წარმატება არა თუ არ გაიდევნება, უბრალოდ, იგი არც კი არსებობს ამ ქსოვილში.
ეს ის ბავშვია, რომელსაც ყმაწვილკაცობაში დიურერის ნახატში ქრისტე ექიმთა შორის კურნავენ ან მოხუცებულობაში ბოსხის ქვის ოპერაციაში ტვინიდან ყვავილს აცლიან (8). ეს ის ჯოკერია, რომელიც თამაშშიც კი თამაშობს და თავდაყირა აყენებს მთელ იმ წესრიგს, რომელიც ადამიანური ძალისხმევით საკრალურისა და პროფანულის დაძაბულობის ველში აიგება.

1.  ხევსურულ ხატის ენაზე – ხატის სახლი, სადაც კულტის მსახური შინაგანად ემზადებოდა ღმერთთან მისაახლებლად. თუშები ყუდროს უწოდებენ ზამთარში მზით განათებულ ადგილს.

2.  გავიხსენოთ ორი ფრაგმენტი მიქელანჯელოს პოეზიიდან:
ძილია შვება და ქვად ქცევა კეთილი ხვედრი,
ვიდრე მძვინვარებს ლაფდასხმული ეს საუკუნე,
არაფერსა ვგრძნობ, არასა ვჭვრეტ, არას ვუყურებ,
მაშ, ნუ მაღვიძებ დაძინებულს – ამასღა გვედრი.
(თარგამანი თამაზ ჩხენკელისა)
სიკვდილის ჩრდილო, შენ აშუშებ სული სალმობას, შენ კურნავ ტკივილს ეული გულის. უკანასკნელო ნუგეშო და უბედურთა ტკბილო მალამო, შენ გვიბრუნებ სიჯანსაღეს სნეული ხორცის, შენ გვიშრობ ცრემლს, შენ უფონებ ჩვენს დაღლილობას, შენ უმსუბუქებ გულმართალთა უმ¬ძიმეს ტვირთს.
(პროზაული თარგმანი ბაჩანა ბრეგვაძისა).

3. განა საით მივდივართ? მუდამ შინისკენ – ამბობს ნოვალისი.

4. საინტერესოა, და ამ მაგალითიდან კარგად ჩანს, თუ როგორი @გადაბმულებია ერთმანეთთან საკრალური და პროფანული პოლარობები. აქ ისიც ჩანს, თუ რამდენად წარმოუდგენელია წმინდა სახით პროფანულის მიღწევა, მიწიერი სამოთხის შესახებ მრავალრიცხოვანი იდეოლოგიების ღერძს რომ წარმოადგენს, და რომ ამ იდეამ რეალურად მხოლოდ @ჯვრის ტვირთვაში გამოსახული მახინჯი ნიღბების სამყარო შეიძლება მოგვცეს.

5. მას მე რამდენიმე წლის წინ წავაწყდი. სამწუხაროდ მაშინ არ ჩავინიშნე არც წიგნის სახელი და არც ავტორი.

6. უფრო სწორი იქნებოდა, თუ ვიტყოდით, რომ ძალაუფლების სივრცეში ღვთის სიკვდილი იმთავითვე არის პოსტულირებული და თავად უფლის იდეა აქ უპირატესად რიტუალურ-დეკორატიულ მნიშვნელობას ატარებს. ამით საუკეთესო მაგალითია ჩვენი პოლიტიკური ისტებლიშმენტის მცდელობა, თავი ეკლესიასთან ახლოს ეჭიროთ. საქმე გვაქვს არა რელიგიურობასთან, არამედ ნიღბების დამადასტურებელი ცერემონიალური ნორმების დაცვასთან, რაც ამავე ნიღბის ერთ-ერთი კონფიგურაციათაგანია.

7. ჩვენ გვჭირდება მყისიერი მეხსიერება, სწრაფი განვრცობა, რაღაც სარეკლამო იგივეობის მსგავსი, რომელმც ნებისმიერ მომენტში შეიძლება დადასტურდეს, წერს ჟან ბოდრიარი ბოროტების გამჭირვალობაში. ადამიანი საკუთარ თავს არ ეუბნება: მე ვარსებობ, მე აქ ვარ, არამედ: მე ხილული ვარ, მე ვარ გამოსახულება. ეს თვითტკბობაც კი არ არის, ეს არის ზედაპირული ურთიერთობა, სარეკლამო გულუბრყვილობის მსგავსი, სადაც ყოველი საკუთარი სახის იმპრესარიოა (გვ.37).

8. ბოსხის ეპოქაში მიაჩნდათ, რომ სიგიჟის მიზეზი ტვინში გაჩენილი ძვირფასი ქვა იყო და საგანგებო ოპერაციიით ცდილობდნენ მის ამოღებას. ამ ნახატში ბოსხი გულუბრყვილო უშუალობით აქცევს ქვას ყვავილად.