ქრისტიან ღვთისმეტყველებს საოცრად დიდი დრო დასჭირდათ იმისათვის, რომ სათანადო კომენტარი გაეკეთებინათ ადამიანის უფლებების თანამედროვე მდგომარეობისთვის და შეეფასებინათ სამართლებრივ აზროვნებაზე კანონის ბიბლიური აღქმის გავლენა. ამ მიმართულებით სერიოზული გამოკვლევები მხოლოდ ჩვენი საუკუნის 70-იან წლებში დაიწყო, რაც შემდეგმა ფაქტორებმა განაპირობა. პირველ რიგში, საჭირო იყო იმის განმარტება, თუ რით ხელმძღვანელობდნენ ცალკეული ქრისტიანები და ქრისტიანული ეკლესიები ადამიანის უფლებებისათვის ბრძოლისას და რა შემთხვევებში ამჟღავნებდნენ სოლიდარობას ჩაგვრისა და გაუცხოების მსხვერპლთა მიმართ. მეორე მხრივ, გამოკვლევებს წინ უსწრებდა ვრცელი დებატები იმის შესახებ, შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს ადამიანის უფლებები ჭეშმარიტად «უნივერსალურად,» თუკი ისინი ობიექტურად არის განპირობებული იუდაიზმის, ქრისტიანობისა და დასავლური განათლების გარკვეული კულტურული და რელიგიური ტრადიციებით. ორივე საკითხს დიდი თეორიული და პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს ადამიანის უფლებების ხასიათის თანმიმდევრული გაგებისათვის შემდგომში.

უკანასკნელ წლებში წარმოიშვა მესამე გარემოება, რამაც ადამიანის უფლებების რელიგიურ წარმომავლობას მეტი ღირებულება შესძინა. ეს არის დისკუსია თემაზე «ეთიკური ნორმების გლობალური ხასიათი» ან, ვამჯობინებ სხვაგვარად ვუწოდო მას, «პლანეტარული ეთოსი». რელიგიებს პლანეტარული ეთოსის განვითარებაში წვლილის შეტანის შესაძლებლობა ეძლევათ. ამ კონტექსტში იბადება კითხვა, თუ რამდენად შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანის უფლებები ასეთი პლანეტარული ეთოსის მთავარ ელემენტად. ამ დისკუსიებმა კიდევ უფრო დიდი მნიშვნელობა შესძინა სხვადასხვა რელიგიურ სწავლებებთან და კულტურულ ტრადიციებთან ადამიანის «საყოველთაო» უფლებების მიმართების საკითხს და მისი გადაწყვეტა კიდევ უფრო გადაუდებელი გახდა. შევეცდები კომენტარი გავუკეთო ადამიანის უფლებების თანამედროვე მდგომარეობასა და რელიგიური ეთოსის ურთიერთდამოკიდებულებას. თორის გავლენა ქრისტიანულ სამართლებრივ აზროვნებაზე და ადამიანის უფლებების თანამედროვე თეორიის ფორმირებაზე, რა თქმა უნდა, განმარტებას მოითხოვს. ზოგიერთმა მეცნიერმა საკითხი ძალიან გააუბრალოვა, როცა ამტკიცებდა, რომ ადამიანის უფლებების თანამედროვე გაგება, უბრალოდ, ახლებურად ასახავს ძველი აღთქმის სამართლებრივ ტრადიციას. სინამდვილეში, ბიბლიასა და ადამიანის უფლებების თანამედროვე გაგებას შორის გაცილებით სუსტი კავშირია. კანონის ჩვენეულ გაგებაზე ბიბლიური ტრადიციების გავლენის შეფასება არც თუ ისე იოლი ამოცანაა, თუმცა, ამას სამართლებრივი კონცეფციების ის უკანასკნელი გამოკვლევები აიოლებს, რომლებიც სხვადასხვა ქრისტიანული კონფესიების წარმომადგენლებმა ჩაატარეს. მათ შორისაა, მაგალითად, ფრანკ კრიუზემანის ნაშრომი, მიძღვნილი ბიბლიური კანონმდებლობის ისტორიული განვითარებისადმი, რომელიც ყველაზე სრულყოფილად თორაში გამოვლინდა. ჩვენ თანმიმდევრულად უნდა მივუდგეთ არა მარტო თორის ისტორიულ გააზრებას, არამედ მთლიანობაში ბიბლიური აზრის გავლენას სამართლის ფორმირებაზე ევროპასა და, მოგვიანებით, ამერიკაში.
მე ეს თემა სამ ნაწილად დავყავი. თავდაპირველად აღვწერ გზას, რომლითაც ბიბლიური აზრის იმპულსმა შეაღწია დასავლეთ ევროპასა და ამერიკაში და გავლენა მოახდინა სამართლებრივი იდეების განვითარებაზე. შემდგომ ვსვამ საკითხს, თუ რა აქვთ საერთო ადამიანის უფლებებსა და თორას და რითი განსხვავდებიან ისინი ერთმანეთისაგან. და ბოლოს, ჩვენ განვიხილავთ თანამედროვე დებატებს რელიგიის შესაძლო წვლილზე კონკრეტულად ადამიანის უფლებების თეორიის შემდგომი სრულყოფისა და მთლიანად პლანეტარული ეთოსის საქმეში.

ბიბლიის როლი დასავლური სამართლის ფორმირებაზე
დასავლური სამართლებრივი აზროვნების განვითარებაზე ბიბლიის გავლენა შესაძლოა, დაახლოებით, ხუთ ეტაპად დაიყოს.
პირველი ეტაპი  რომის იმპერიის გაქრისტიანებით იწყება და კონსტანტინეს ეპოქით მთავრდება. იმ სამართლებრივი დაწესებულებების რეფორმირება, რომლებიც ხშირად მჭიდროდ იყვნენ დაკავშირებული რომის სახელმწიფო რელიგიასთან, იმდაგვარად მოხდა, რომ მათ პრაქტიკაში ეთიკაზე იუდეური და ქრისტიანული შეხედულებები ასახულიყო. ამ გარდაქმნის შედეგები ყველაზე მკაფიოდ ქორწინების ინსტიტუტზე აისახა, რომელიც ამ დროიდან განიხილებოდა, როგორც სიცოცხლის ბოლომდე დადებული ჰეტეროსექსუალური, მონოგამური კავშირი. იმ პერიოდის სამართლებრივ ცვლილებებში ძველი თუ ახალი აღთქმის სამართლებრივი ნორმები ისე ძლიერად არ ასახულა, რომ რაიმე მნიშვნელოვან გავლენაზე შეგვეძლოს ლაპარაკი. მსგავსი მოვლენები რომის იმპერიის გაქრისტიანების თანმდევ პროცესად აღიქმებოდა და ეს ხდებოდა იმ ფონზე, როცა იუდაიზმმა დაკარგა თავისი სულიერი მემკვიდრეობა. თუ დიალექტიკის ენით ვილაპარაკებთ, იმპერიის გაქრისტიანებამ გამოიწვია ქრისტიანობის სეკულარიზაცია და მისი გათავისუფლება იუდეური ფესვებისგან. ამრიგად, ქრისტიანული მისიის რადიკალიზმი შესუსტებული აღმოჩნდა. რეფორმების შედეგად, გაბატონებული ხელისუფლების სტრუქტურამ თვით ისეთი იდეების ადაპტირებაც კი მოახდინა, რომლებიც უძლურთა მოლოდინებს უკავშირდებოდა.
თავად დასავლური სამართლებრივი თეორიის ფორმირებაზე ბიბლიის ზეგავლენის მეორე ეტაპი დაემთხვა მოვლენებს, რომელთაც ჰაროლდ ი. ბერმანმა «პაპის რევოლუცია» უწოდა (დაახლოებით 1050 წლიდან 1200 წლამდე). მოიყვანა რა შესაბამისობაში სამართლის სხვადასხვა სფეროს ურთიერთსაწინააღმდეგო დებულებები, პაპის რევოლიუციამ იურიდიული წესების ყოველმხრივი სისტემატიზაცია მოახდინა. 1140 წლის «გრაციანის დეკრეტებში» (Decretum Gratiani) ეს უფლება პირველად შეეხო კანონიკურ სამართალს, შემდეგ კი გამოყენებული იქნა იურიდიული მეცნიერების სხვა სფეროებში. შუა საუკუნეებში რომაული სამართლებრივი იდეის გათავისება კანონის ნორმებთან შინაგანი შეთანხმების შესაბამისად ხდებოდა. აფუძნებდნენ რა ახლადსისტემატიზირებულ კანონს ბუნებითი სამართლის პრინციპებზე, შუა საუკუნეების ავტორები იმავდროულად მიუთითებდნენ ხელისუფლებაზე, როგორც მისი შინაგანი მემკვიდრეობითობის გარანტზე. რამდენადაც ბუნებითი სამართლის პრინციპები ან გამოცხადების გზით შეიძლება ყოფილიყო მიღებული, ან გონების მეშვეობით ყოფილიყო დამუშავებული, თავისთავად ეს ნაბიჯი გულისხმობდაეპოქალურ ცვლილებას _ დასავლური იურიდიული აზროვნების გათავისუფლებას ბიბლიური ფესვებისაგან. ამრიგად, იურიდიული აზროვნების სეკულარიზაცია დასავლეთში გარკვეულწილად ჩაისახა არა თანამედროვე პერიოდში, არამედ კონსტანტინესეული გარდაქმნისა და პაპის რევოლუციის დაწყებისას. განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა ადამიანის პიროვნების შესახებ შეხედულებების ჩამოყალიბებას, რაც, პაპის რევოლუციიდან მოყოლებული, გავლენას ახდენდა დასავლურ იურიდიულ აზროვნებაზე. ამ დროიდან ადამიანში ხედავდნენ განუმეორებელ პიროვნებას _ ქრისტიანულ სულს, რომლის ჩამოყალიბება ნათლობის საიდუმლოს მეშვეობით ხდებოდა. ადამიანის ასეთ განსაზღვრებას მნიშვნელობა ჰქონდა არა მხოლოდ იმ სფეროში, რომელიც ეკლესიას განაგებდა, არამედ პოლიტიკური საზოგადოებისთვისაც. ნათლობის საიდუმლო სამოქალაქო სამართლის სივრცეში მოქცევის ნიშანი იყო (თითქმის მე-19 საუკუნემდე). გარდა ამისა, 1215 წლის IV ლათერანის კრების გადაწყვეტილების თანახმად, სამოქალაქო უფლებებზე პრეტენზია შეიძლება ჰქონოდა მხოლოდ იმას, ვინც მოინათლა და, სულ მცირე წელიწადში ერთხელ მაინც, ჩვეულებისამებრ, აღდგომის პერიოდში, აღსარებას ამბობდა და ეზიარებოდა. ეკლესიიდან განკვეთას მოჰყვებოდა კავშირების გაწყვეტა არა მხოლოდ საეკლესიო თემთან, არამედ მთელ საზოგადოებასთან და ასევე სამოქალაქო უფლებების დაკარგვა. დასავლეთში იურიდიულ მეცნიერებაში დამკვიდრებულმა პიროვნების ამ ახლებურმა გაგებამ, ყველაფერთან ერთად, საზოგადოების ჯგუფებად დაყოფა გამოიწვია. უპირველეს ყოვლისა, ზღვარი გაივლო ქრისტიანებსა და მოუნათლავებს ანუ ეკლესიიდან განდგომილებს, უფრო ზუსტად, ებრაელებს, ერეტიკოსებსა და წარმართებს შორის. შემდეგ დაყოფა შეეხო პირებს, რომლებიც საეკლესიო და საერო ძალაუფლებას ფლობდნენ. ამასთან დაკავშირებით «გრაციანის დეკრეტებმა» (Decretum Gratiani) საბოლოოდ დაყო ქრისტიანები ორ ჯგუფად (genera Christianorum): კლერიკალური, რომელშიც შევიდნენ მღვდლები და ბერები, და ერისკაცები, რომლებშიც შედიოდა ყველა სხვა დანარჩენი მორწმუნე _ ისინიც, რომელთაც გააჩნდათ ძალაუფლება და ისეთებიც, რომელთაც ძალაუფლება არ გააჩნდათ. და ბოლოს, გენერა ჩჰისტიანორუმ კიდევ იყოფოდა ქალებად და კაცებად, რომელთაც გააჩნდათ სხვადასხვა უფლებები და მოვალეობები პატრიარქალურ საეკლესიო და საზოგადოებრივ წყობაში.
მიუხედავად იმისა, რომ პაპის რევოლუციამ არსებითად შეცვალა შეხედულება ადამიანის პიროვნებაზე, წამოწია რა ის სამართლებრივი სისტემის ცენტრში, იურიდიული მეცნიერება ჯერ კიდევ შორს იყო ადამიანთა საყოველთაო უფლებების იდეისაგან. საეკლესიო პირთა ორ ჯგუფად დაყოფა, საზოგადოების საყოველთაო კლასიფიკაცია, მოუნათლავთა და განდგომილთათვის საეკლესიო და სამოქალაქო უფლებების ჩამორთმევა გამორიცხავდა ყოველგვარ აზრს, არსებულიყო სამართლებრივი ნორმების ერთიანი კრებული, რომელიც ყველა ადამიანის მიმართ თანაბრად გამოიყენებოდა. თვით 1215 წლის ინგლისის თავისუფლების დიდი ქარტიაც კი, რომელსაც ასე ხშირად ასახელებენ თანამედროვე ადამიანის უფლებების წინამორბედად, უნივერსალურ ხასიათს კი არ ატარებდა, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, მეფე იოანესთან დაპირისპირებული ბარონების გარკვეული კორპორაციის უფლებათა დეკლარაციას წარმოადგენდა.
დასავლეთის იურიდიულ მეცნიერებაზე ბიბლიის გავლენის მესამე ეტაპი პროტესტანტულმა რეფორმაციამ განაპირობა. რეფორმატორული მოძრაობებით გამოწვეულმა სეკულარიზაციის პროცესმა გავლენა მოახდინა რეალობის აღქმაზე და თანაბრად შეეხო სამართლებრივ საკითხებს. რეფორმატორებმა ცნეს სულიერი ხელისუფლებისგან სამართლებრივი ურთიერთობების ავტონომია. მათ ასევე გამოაცხადეს, რომ დაუქორწინებელ მღვდელთმსახურებს არა აქვთ რაიმე უპირატესობა დაქორწინებული საერო პირების ცხოვრების წესზე. რეფორმაციის საწყის ეტაპზე წოდებრივი სისტემის სოციალური კლასიფიკაციის სისტემად ტრანსფორმირება დაიწყო, სადაც ადამიანები იმის მიხედვით ნაწილდებოდნენ, თუ ქრისტიანული თემის ცხოვრების რომელ სფეროს ეკუთვნოდნენ. სინდისისა და რელიგიის თავისუფლება აღიარებული და შემოფარგლული იყო საზღვრებით, რომლის იქეთ ვერ გადააბიჯებდა ოფიციალური ხელისუფლება თავისი პოლიტიკური პრეტენზიებით. რეფორმაციის თანამდევ რელიგიურ კონფლიქტებში, მუდმივი დაპირისპირების პირობებში, ჩამოყალიბდა შეხედულება, რომ პიროვნების უფლებებს პატივს სცემენ მხოლოდ იმ საზოგადოებაში, რომელიც აღიარებს სინდისის თავისუფლებას. აღორძინების ეპოქის ჰუმანიზმთან და გვიან სქოლასტიკასთან ერთად რეფორმატორულმა მოძრაობამ მოამზადა ნიადაგი ადამიანის შესახებ შეხედულების რადიკალური ცვლილებისა და ყველა ადამიანის ღირსების თანასწორობის შემდგომი აღიარებისთვის. მაშინ გაჩნდა სახელმწიფოს წინაშე ყველა მოქალაქის თანასწორობის იდეაც _ სიცოცხლის, თავისუფლებისა და საკუთრების უფლება არ შეიძლება მათ წაერთვათ არც საზოგადოებრივი შეთანხმების და არც სახელმწიფო ძალაუფლების თვითნებობის საფუძველზე. ასეთ მიდგომას, რომელმაც უზრუნველყო ყველა ადამიანის თვითგამორკვევის უფლება, განსაკუთრებული გავლენა უნდა მოეხდინა რელიგიის სფეროზე. რელიგიური თავისუფლება თავიდანვე ახალი დროის ადამიანის უფლებათა თეორიის ცენტრში იდგა.
რეფორმაციის თანამდევი კონფლიქტები პროტესტანტურ სექტებს შორის, უეჭველია, გავლენას ახდენდნენ სამართლებრივი აზროვნების ჩამოყალიბებაზე და ქმნიდნენ მეოთხე ეტაპზე გადასვლის საფუძვლებს. მას შემდეგ, რაც ჭეშმარიტი რწმენის შესახებ გაცხარებული დისკუსიები დროდადრო სისხლიან კონფლიქტებში გადაიზრდებოდა, დასავლელი მოაზროვნეები მივიდნენ აზრამდე, რომ სახელმწიფო სამართლებრივი სისტემა არ უნდა აიგოს რელიგიურ საფუძველზე. სახელმწიფო მშენებლობის ახალი მიდგომის აშკარა აუცილებლობა გადმოცემულია ტომას გობსის «ლევიათანში», რაც ეთანხმებოდა ჰუგო გროციას ცნობილ თეზისს იმის შესახებ, რომ სამართლებრივმა სისტემამ უნდა იარსებოს იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ჩვენ ვივარაუდებთ, რომ ღმერთი არ არსებობს (esti Deus non doretur). კანონის წყარო თავად სახელმწიფო უნდა გამხდარიყო. იწყებოდა პოზიტივიზმის ეპოქა. სამართლებრივი მეცნიერების განვითარების ეს სტადია შეიძლება დახასიათდეს, როგორც კანონის ნაციონალიზაციის ეპოქა. მაგრამ საჭირო იყო სახელმწიფო ძალაუფლების დაბალანსება, რაც სწავლულებმა ადამიანისა და სამოქალაქო უფლებებში დაინახეს და რაც მკაფიოდ ამერიკისა და საფრანგეთის რევოლუციების შემდეგ ჩამოყალიბდა.
იუდეველთა და ქრისტიანთა მემკვიდრეობამ სხვადასხვაგვარად იმოქმედა ამ მოვლენებზე. უფლებების ამერიკული დეკლარაცია წარმოიშვა, როგორც ქრისტიანული განმანათლებლური სულის, ღვთის მსგავსად და ხატად შექმნილი ადამიანთა თანასწორობის იდეის გავლენით, ასევე ბუნებით სამართალში ჩამოყალიბებული ადამიანთა თანასწორი ღირსების იდეით. სამოქალაქო უფლებებისა და ადამიანის თავისუფლების ფრანგული დეკლარაციები, ერთი მხრივ, ამერიკაში მიმდინარე მოვლენათა გავლენით წარმოიშვა, მეორე მხრივ კი, მათში აისახა ანტიკლერიკალური განწყობა, როგორც ქრისტიანობის, ისე მისი იუდეური საფუძვლების მიმართ. ეს გარემოება აძლიერებდა შთაბეჭდილებას, თითქოს ქრისტიანული სამართლებრივი აზროვნება და ადამიანის უფლებების თანამედროვე გაგება განცალკავებულ სამყაროებს წარმოადგენენ. ამ წინასწარ შექმნილი აზრის გამო, ევროპულმა ქრისტიანულმა ღვთისმეტყველებამ თავისი განხილვიდან საუკუნე ნახევარზე მეტი დროით გამორიცხა სამართლებრივი პრობლემატიკა.
განმანათლებლობის საუკუნეში, რომელსაც ჩვენ თანამედროვე ადამიანის უფლებათა კრებულის გამო უნდა ვემადლიერებოდეთ, დასავლურ სამართლებრივ ცნობიერებაზე ბიბლიის გავლენის მეხუთე ეტაპის წინაპირობა შეიქმნა. ეს წინაპირობა, ძირითადად, პირადი პასუხისმგებლობისა და პიროვნების ავტონომიის ხელახალ აღმოჩენაში მდგომარეობს. ნებისმიერი ავტორიტეტისგან (საეკლესიო თუ საერო) დამოუკიდებლობის უფლება განმანათლებლობის უმნიშვნელოვანესი იდეა გახდა. განმსაზღვრელი აღმოჩნდა დასკვნა, რომ აუცილებლად უნდა გადაიხედოს მთელი მართლწესრიგი იმის გათვალისწინებით, რომ ადამიანი არის სამართლის სუბიექტი. ამ იდეამ, რომელიც ქრისტიანულ და «ბუნებით» სამართლებრივ ტრადიციებს ეფუძნებოდა, ხელი შეუწყო იმას, რომ ადამიანის პიროვნება აღიარებული იქნა სამართლის სუბიექტად და სამართლებრივი მეცნიერების უმთავრეს ორიენტირად იქცა.
მაგრამ ის საკმაოდ ნელა მკვიდრდებოდა მრავალი სახელმწიფოს კონსტიტუციურ სისტემაში და ეს პროცესი საუკუნე ნახევარზე მეტ ხანს გაგრძელდა, ანუ იმ დრომდე გახანგრძლივდა, სანამ ეს იდეა 1948 წელს ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაციის მიღებით, საერთაშორისო სამართლის განუყოფელი კომპონენტი გახდა. გაერთიანებულ ერთა საერთაშორისო თანამეგობრობის მიერ იმის აღიარებას, რომ ადამიანი არის სამართლის სუბიექტი, გარკვეულწილად ხელი შეუწყო იმ საშინელებამ, რომელიც ნაციზმის სისასტიკემ და სტალინურმა ტერორმა მოახვია თავს სამყაროს. მნიშვნელოვანი მიღწევა _ 1948 წელს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის ხელმოწერა, _ შემდგომში ადამიანის უფლებების რეგიონალურ კონვენციებში და საერთაშორისო შეთანხმებებში, განსაკუთრებით, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის 1966 წლის პაქტებში დაკონკრეტდა.
არ უნდა ვიფიქროთ, რომ ადამიანის უფლებების თეორიის სრულყოფა მხოლოდ აღნიშნულ ხუთ პერიოდში ხდებოდა, თუმცაღა ამ პრინციპების გაგება შეუძლებელია იმ დროში გამოთქმული იდეების განხილვის გარეშე. ძველი აღთქმის კანონმდებლობასთან ადამიანის უფლებების ურთიერთკავშირი და ქრისტიანთა მონაწილეობა სამართლის თეორიის შექმნაში საკმაოდ რთული თემებია იმისათვის, რომ ისინი მხოლოდ სეკულარიზაციის პრიზმაში განვიხილოთ. მეტიც, სეკულარიზაციის თეორიები ამტკიცებს, რომ თვით ახალი დროის დასაწყისამდეც კი ქრისტიანობამ შეინარჩუნა თავისი რელიგიური ხასიათი, მაგრამ ადამიანის გონების მზარდი ავტონომიურობის გავლენით, სეკულარიზაცია განიცადა. საერთოდ უნდა ითქვას, რომ სამართლის თეორიის განვითარებაზე ქრისტიანობის გავლენა გაცილებით რთულ პრობლემას წარმოადგენს, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით შეიძლება მოგვეჩვენოს. ერთი მხრივ, ახალი დროების წინმსწრებ ეპოქაში ბიბლიურმა სამართლებრივმა აზროვნებამ უკვე განიცადა გარკვეული ტრანსფორმაცია და ყოველი მათგანი სეკულარიზაციის ანაბეჭდს ატარებდა. მეორე მხრივ, თვით _ ახალ დროშიც კი, სამართლებრივი მეცნიერების სრულყოფა მხოლოდ სეკულარიზაციის ნიშნით არ აღინიშნებოდა. მას ორი სხვა მოვლენაც დაემატა, რასაც მე ნაციონალიზაციასა და სუბიექტივიზაციას ვუწოდებ.
ბიბლიურ ტრადიციას ანგარიშს უწევდნენ ყველა ზემოთჩამოთვლილ პერიოდში. ბიბლიას მიმართავდნენ ყოველთვის, როცა იურიდიული სტატუსკვოს აღიარებისთვის სხვა არგუმენტს ვერ პოულობდნენ. ამას არ შეეძლო არ გამოეწვია პროტესტი: თანამედროვე სამართალი, ადამიანის უფლებების თანამედროვე თეორიის ჩათვლით, კანონის შესახებ ბიბლიურ შეხედულებებს მხოლოდ ნაწილობრივ შეიძლება შევადაროთ და ისიც მხოლოდ ზოგადი პრინციპების დონეზე. ერთი მხრივ, ბიბლიური სამართლებრივი აზროვნება არ გამოდგება იმისათვის, რომ მოვახდინოთ თანამედროვე სამართლებრივი სისტემის სტრუქტურის უბრალოდ განსაზღვრა და ლეგიტიმაცია. მეორე მხრივ, სამართლებრივ სისტემაზე მსჯელობისას, არათანმიმდევრული იქნებოდა, არ შევხებოდით ღვთიურ საფუძველს, ჩაგვეთვალა ეს სისტემა საკმარისად და კანონის შესახებ ბიბლიური წარმოდგენა თანამედროვე სამართლებრივი სისტემისგან დამოუკიდებლად განგვეხილა.
თანამედროვე სამართალსა და ბიბლიურ სამართლებრივ აზროვნებაში გასარკვევად, დღეს მიუკერძოებელი კრიტიკული მიდგომაა აუცილებელი. ამას მოითხოვს ჩვენგან, ღვთისმეტყველთაგან, ჰერმენევტიკული პატიოსნება. დღეს არ არსებობს სხვა გზა სამართლის ეთიკის საღვთისმეტყველო განვითარებისათვის. ბიბლიური სამართლებრივი აზროვნებისა და თანამედროვე სამართლებრივი სისტემების ერთმანეთთან გაიგივებისა თუ დაყოფის მცდელობები, საბოლოოდ ჩიხამდე მიგვიყვანს.
დღეს ჩვენ ორ მოვლენას ვაკვირდებით, რომელთა საფუძველზეც შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ დგება ბიბლიური სამართლებრივი აზროვნების დასავლურ სამართლებრივ სისტემებთან დაახლოების მეექვსე ეტაპი. უპირველეს ყოვლისა, შეიძლება მივუთითოთ იმის მრავალრიცხოვან ნიშნებზე, რომ ახლანდელი უკიდურესი სუბიექტივიზაციისა და ინდივიდუალიზაციის პროცესი გარკვეულ ცალმხრივობას იწვევს. ჩვენ ისევ მოგვეთხოვება ისეთი ცნებების გადააზრება, როგორიცაა საყოველთაო სიკეთე, საზოგადოება, გარემომცველი სამყარო. ჩვენ კიდევ ერთხელ უნდა გავიაზროთ ინდივიდუალურ და საზოგადოებრივ ცნობიერებას შორის კავშირი, ვაღიაროთ, რომ ადამიანის სუბიექტურობა თავის თავში საზოგადოების წინაშე ვალდებულებებსაც მოიცავს. ადამიანის თავისუფლებამ არ უნდა გამორიცხოს მთელ საზოგადოებაზე პასუხისმგებლობა. საჭიროა ახლებური გააზრება კომუნიტარული და ლიბერალური ტრადიციებისა, რაც, ძირითადად, საფუძვლებს იმ იმპულსიდან იღებს, რომელიც ბიბლიამ სამართლიანობის მისეული გაგებით ევროპულ სამართლებრივ აზროვნებას ამცნო. ბიბლიური მართლმსაჯულება ხასიათდება არა მხოლოდ «ჩემის» და «სხვისის» სამართალსუბიექტურობის გაგებით, არამედ საზოგადოებაზე, როგორც ერთ მთლიანობაზე, წარმოდგენით. თუ სამართლებრივი აზრი შემდგომში გააგრძელებს ლიბერალური და კომუნიტარული ტრადიციების გაერთიანებას, მაშინ ბიბლიაში ჩადებულმა იდეებმა, შესაძლოა, არსებითი მნიშვნელობა შეიძინონ.
ახლა ჩვენს წინაშე დგას პლანეტარული სამართლებრივი ცნობიერების გამომუშავების ამოცანა, რაც პლანეტარული ეთოსის პრინციპებს ეფუძნება. ჩვენი პლანეტის სიცოცხლისუნარიანობის შენარჩუნება და ადამიანისათვის ღირსეული პირობების უზრუნველყოფა მოითხოვს ფართო თანამშრომლობას, რომელიც სცილდება კულტურულ და რელიგიურ ჩარჩოებს. კანონის რელიგიური შეფასებისადმი «უგრძნობლობის» გამო, დასავლურ იურიდიულ აზრს მხედველობის არედან გამორჩა ეს ამოცანა. ამ «უგრძნობლობის» გამო დასავლურ იურიდიულ მეცნიერებას არაერთხელ უთქვამს უარი, ეღიარებინა განსხვავებული ტრადიციის საზოგადოებებში კანონისა და რელიგიის ფაქტობრივი ერთიანობა. ამით აიხსნება, თუ რატომ გაღვივდა ყველაზე დასავლურ ქვეყნებში ახალი დისკუსია ადამიანის უფლებების ევროცენტრისტული ხასიათის პრობლემაზე, რომელსაც, როგორც მიჩნეულია, არ შეუძლია ფესვები გაიდგას განსხვავებული კულტურისა და რელიგიის მქონე რეგიონებში. პრეტენზიებს ევროპული და ამერიკული აზროვნების სტილთან ადამიანის უფლებების თეორიის განსაკუთრებულ კავშირზე ძირითადად გამოხატავენ ავტორები, რომელთა ცნობიერებაში რელიგია და სამართალი ერთმანეთისგან სრულიად გამიჯნულია. ისინი არ ცნობენ იმ მნიშვნელოვან როლს, რომელიც სამართლის ისტორიასა და ადამიანის უფლებების ჩამოყალიბებაში იუდაიზმმა, ქრისტიანობამ და სხვა რელიგიებმა შეასრულეს. თუმცაღა, სამართლის რელიგიური ასპექტის უგულვებელყოფით, ისინი აღრმავებენ უფსკრულს ამ სფეროში დასავლურ და არადასავლურ შეხედულებათა სისტემებს შორის. ისლამის, ბუდიზმის, ინდუიზმის ან კონფუციანიზმის მიმდევრები დასაშვებად თვლიან რელიგიისა და კანონის შინაგან ერთობას. დასავლეთელ სპეციალისტებს, რომლებიც ამ კულტურებში ადამიანის უფლებებათა გადაცდომებს იკვლევენ, საკუთარ ქვეყნებში კანონსა და რელიგიას შორის კავშირის გაწყვეტის პრობლემასთან მოუწევთ შეხება.